Святлана САЛДАТАВА,
настаўнік пачатковых класаў
гімназіі № 6 Гродна
Фарміраванне ў дзяцей творчага падыходу да справы, актыўнасці і самастойнасці ў пошуках ведаў застаецца адной з важных задач школьнага навучання. Неабходным спецыяльным сродкам, які пабуджае пазнавальную дзейнасць дзіцяці, з’яўляецца займальны матэрыял.
Дзеці, захопленыя гульнёй, лягчэй засвойваюць праграмны матэрыял. Гэта асабліва значна ў перыяд навучання грамаце, таму што гульнёвая дзейнасць яшчэ застаецца адной з вядучых. Уключэнне ва ўрок гульняў, скарагаворак, загадак, рэбусаў робіць працэс навучання цікавым, стварае ў вучняў бадзёры рабочы настрой, знімае стомленнасць.
Дыдактычная гульня, з аднаго боку, спрыяе развіццю творчых здольнасцей вучняў, фарміруе ў дзяцей кемлівасць, уяўленне, памяць, дапытлівасць, увагу, а з другога – вырашае дыдактычную задачу: вывучэнне новага матэрыялу або замацаванне і паўтарэнне пройдзенага, фарміраванне вучэбных уменняў і навыкаў.
Гульня “Слухай уважліва”
Настаўнік гаворыць сказ. Калі ён інтанацыйна закончаны, то дзеці ставяць “кропку”: кулачком рукі стукаюць па парце і гавораць: “Кропка”. Калі сказ не закончаны, яны яго дапаўняюць.
– Па шашы едзе (машына).
–Тата чытае газету.
Гульня “Шыфравальшчыкі”
Дзеці слухаюць сказ і будуюць на парце яго схему.
Гульня “Рэха”
Настаўнік вымаўляе слова, вучні хорам паўтараюць толькі націскныя склады, як рэха.
Гульня “Сапсаваны тэлефон”
Настаўнік гаворыць, што сапсаваўся тэлефон і некаторыя склады зусім прападаюць. Дзецям трэба правільна назваць усё слова:
– машы(на), бу(сел), (ба)бёр.
Гульня “Магазін”
“Прадавец”адпускае тавар толькі ў тым выпадку, калі “пакупнік” правільна называе першы гук у слове, якое пазначае “куплю”.
Магчымыя варыянты гульні “Магазін”. На дошцы выстаўляюцца прадметныя малюнкі цацак. Педагог – прадавец, дзеці – пакупнікі. Каб купіць цацку, выконваецца заданне: 1) прадаецца цацка, у назве якой 2 склады; 2) другі склад націскны; 3) назва слова пачынаецца на адпаведны гук.
Гульня “Адгадай слова”
Настаўнік вымаўляе слова з паўзай паміж гукамі. Вучні павінны назваць слова цалкам:
– с-ы-р, д-ы-в-а-н.
Гульня “Наадварот”
Настаўнік прапануе склады з двума гукамі, дзеці павінны памяняць месцамі гукі:
– ам-ма, ту-ут, бо-об, ан-на.
Гульня “Галава-хвост”
Настаўнік пачынае слова, а вучні павінны прыдумаць слова з гэтым пачаткам:
– ка(ва), ка(мар), ка(рась).
Гульня “Расстаў кветкі”
У першую вазу трэба паставіць кветкі, назва якіх пачынаецца з мяккага гука, у другую- з цвёрдага:
– півоня, фіялка, рамонак, ружа.
Гульня “Падбяры пару”
Прыклад: м-м’, с-с’ або б-п, д-т.
Гульня “Знайдзі пару”
На дошцы напісаны ўроскід друкаваныя і прапісныя літары. Трэба злучыць іх крэйдай.
Гульня “Тэатр літар”
Настаўнік загадзя павінен падрыхтаваць двух вучняў, каб яны паказалі літару з дапамогай свайго цела.
Гульня “Знайдзі адрозненне”
Настаўнік паказвае 2 малюнкі, дзеці вымаўляюць назву прадметаў і гавораць, у чым адрозненне гэтых слоў:
– каза-каса, кіт-кот.
Гульня “Прыдумай слова”
Настаўнік піша на дошцы (або на картцы) склады: на, но, ны, ні, ну, нэ, а дзеці прыдумваюць словы з гэтымі складамі.
Гульня “Капітаны”
Па “моры” з портамі А, О, У, І, Э, Ы “праплывае” карабель з літарай Н, прыпыняючыся перад галоснай, а вучні чытаюць атрыманы склад.
Гульня “З кветкі на кветку”
На дошцы размешчаны “кветкі” са складамі. Настаўнік указкай паказвае кветку, а дзеці чытаюць. Да ўказкі прымацаваны малюнак пчалы.
Гульня “Адрамантуй літары”
Настаўнік кажа, што літары, якія запісаны на дошцы, аб’еў жучок, трэба іх адрамантаваць і назваць. (Літары не дапісаны).
Гульня “Кім вы будзеце па прафесіі?”
Дзеці называюць прафесіі, дзе ёсць гук [т]:
– настаўнік, сталяр, токар, кантралёр, машыніст, лётчык.
Гульня “Правядзіце вавёрку ў дупло”
Да дошкі прымацаваны малюнак дупла, вакол “надрукаваны” знаёмыя дзецям склады. Настаўнік паведамляе задачу: “Вавёрка можа трапіць у дупло, скачучы па складах з літарай С. Дапамажыце ёй”.
Гульня “Слова заблудзілася”
Знайсці “чужое” слова сярод “сваякоў”:
– рачушка, рачны,рак, рака.
– вада, вадаправод, водар, водны.
– ліс, лісяня, ліска, ліст, лісіны.
Гульня “Камень – вата”
Клас дзеліцца на дзве каманды. Настаўнік называе слова з цвёрдым гукам – устае каманда “камня”, з мяккім – каманда “ваты”.
Гульня “Уважлівы пакупнік”
Дзеці павінны назваць прадукты харчавання, у назвах якіх ёсць гукі [л], [л’]:
– хлеб, малако, масла, соль, кісель.
Гульня “Слова ў слове”
Вучні чытаюць словы і знаходзяць сярод іх другія словы:
– тканіна, слімак, салата.
Гульня “Што вырасла на градцы?”
Назваць гародніну, у назве якой ёсць гукі [б], [б’]:
– боб, цыбуля, бурак, бульба, гарбуз.
Гульня “Паштальён”
На дошцы размешчаны малюнкі домікаў з літарамі, якія абазначаюць галосныя і зычныя гукі. Вучань-паштальён павінен разнесці пошту толькі ў тыя дамы, дзе літара абазначае зычны (галосны) гук. Замест літар можна напісаць склады.
Гульня “Літары рассыпаліся”
Неабходна з літар скласці слова:
– а з к а к (казка), д о в р а (водар).
Загадків учаць задумвацца над заканамернасцямі, якія адбываюцца ў прыродзе, актывізуюць мысленне, прывучаюць да назіральнасці, развіваюць мастацкі густ.
Што гарыць без полымя? (Зара)
Кругленька, беленька ўсяму свету міленька. (Сонца)
Ідзе-ідзе, а з месца не сойдзе. (Гадзіннік)
Вусаты, хвастаты, драплівы, пухнаты.
Завецца Вуркот. Хто гэта? (Кот)
Яна ў бары жыве ў нары,
Яркая рыжуха, здатная хітруха. (Ліса)
Развіццю фанематычнага слыху, дыкцыі, выразнаму вымаўленню гукаў, узбагачэнню слоўнікавага запасу дапамагаюць скарагаворкі і чыстагаворкі.
Рыбак Рыгор рыбачыў на рацэ.
Вадавоз вёз ваду ад вадаправода.
Маша шыла шапку Сашу. Шапку Сашу шыла Маша.
На дыване – канапа, на канапе – Ян, споўз Ян з канапы на дыван.
Скача чапля па балоце, чачотачка ў чароце,
А чубаты чачот топча, топча агарод.
Патрэбна памятаць, што выкарыстанне займальнага матэрыялу не павінна супярэчыць мэтам і задачам урока. Займальны матэрыял павінен несці навучальны, развівальны і выхаваўчы характар.
Предложить публикацию