Аксана ХАЯН,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
Субацкага дзіцячага сада – сярэдняй школы
Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці
Тэма: Уладзімір Караткевіч, “Нямоглы бацька” – “І так памёр Закон стары. І так стаў новы Закон”
Навучальная мэта ўрока: мяркуецца, да заканчэння ўрока вучні:
- будуць ведаць змест казкі, значэнні слоў закон, карысць;
- будуць умець адбіраць матэрыял для характарыстыкі вобразаў Пятра, бацькі, Гната;
- змогуць вызначыць аўтарскую пазіцыю ў літаратурнай казцы, аргументаваць сваю пазіцыю; правільна скласці новы Закон.
Задачы асобаснага развіцця: сродкамі матэрыялу ўрока аказаць уплыў на фарміраванне ўнутранага свету вучняў, садзейнічаць выхаванню культуры індывідуальнай і калектыўнай навучальнай дзейнасці (уменняў слухаць, уважліва адносіцца адно да аднаго), спрыяць фарміраванню адмоўнага стаўлення да праяўлення бессардэчнасці ў адносінах да старых і хворых людзей.
Апорныя веды: змест літаратурнай казкі; вобразы Пятра, бацькі, Гната; літаратурныя паняцці (казка, прыказка).
Дэманстрацыйнае абсталяванне: партрэт Уладзіміра Караткевіча, камп’ютар, мультымедыйная абсталяванне, выстава малюнкаў да твора; асацыятыўна-вобразныя малюнкі для разважання – астравы Жорсткасці, Адвагі, Надзеі; ТСБМ (Тлумачальны слоўнік беларускай мовы)
Ход урока
1 Арганізацыйны момант.
– Добры дзень! Паглядзіце, калі ласка, на мяне і падаруйце мне сваю ўсмешку. Дзякуй! Я жадаю вам добрага настрою на ўроку. Старажытныя грэкі казалі: “Добры настрой – гэта палова перамогі”. Таму ўсміхніцеся адно аднаму. А яшчэ жадаю вам сёння на ўроку атрымаць перамогу ў барацьбе за веды.
На сённяшнім уроку мы будзем прадаўжаць працу з цудоўным творам нашага славутага земляка Уладзіміра Сямёнавіча Караткевіча, пяру якога належаць шматлікія творы самых розных жанраў, у ліку якіх і казка “Нямоглы бацька”, якую мы чыталі на папярэднім уроку.
Пісьменнік выразна разумеў, што значыць добрая казка. Яна захапляе чытача, выклікае ў яго глыбокія пачуцці, штосьці падказвае, чамусьці вучыць. Таму Уладзімір Караткевіч, ствараючы свае казкі, абапіраўся на народную мудрасць, той жыццёвы вопыт, якога прытрымліваліся нашы з вамі продкі.
2 Мэтавызначэнне.
– Са зместам казкі мы пазнаёміліся на папярэднім уроку, а вось чым будзем займацца на сённяшнім, вы мне дапаможаце вызначыць.
У якасці тэмы ўрока я абрала радкі з тэксту казкі: “І так памёр Закон стары. І так стаў новы Закон”.
Паставім задачы да ўрока:
- успомніць змест казкі “Нямоглы бацька”;
- успомніць літаратуразнаўчыя тэрміны;
- даведацца, што гэта за “стары Закон”;
- пашырыць слоўнікавы запас словамі закон, карысць;
- даць характарыстыку галоўным героям;
- вызначыць, чаму вучыць нас казка;
- скласці “новы Закон”;
- выказваць свае ўласныя думкі паводле прачытанага і ўмець іх абгрунтоўваць.
У якасці эпіграфа да ўрока (слайд 1) я абрала словы У.Караткевіча: “Шануйце дабрыню, хай і слабую. Шануйце мудрасць, хай сабе нямоглую. Насіце на руках бацькоў”. Вось гэтую ісціну мы павінны пацвердзіць за ўрок.
3 Актуалізацыя ведаў па тэме.
– Рабяты, дапамажыце мне, калі ласка, аднавіць паслядоўнасць усіх пунктаў плана казкі У.Караткевіча “Нямоглы бацька”.
Адказ на дошцы:
Пераказ першай часткі “Закон карысці”
– Перакажыце першую частку плана “Закон карысці”. (с.91).
(адказы вучняў)
– Змест казкі ўспомнілі, але перад тым, як аналізаваць твор, давайце з дапамогай крыжаванкі паўторым некаторыя патрэбныя нам на сённяшнім уроку пытанні тэорыі літаратуры і ўспомнім галоўных герояў казкі “Нямоглы бацька”
(Настаўнік зачытвае пытанне, вучні падымаюць руку і даюць адказ. Калі адказ правільны, то на экране з’яўляецца слова)
Пытанні да крыжаванкі (слайд)
1 Вуснае мастацкае апавяданне з элементамі выдумкі і фантазіі (Казка).
2 Галоўны герой твора, багатыжыццёвывопытякога не раз выратоўваўвёску (Бацька).
3 Трапнае народнае выслоўе з павучальным зместам (Прыказка).
4 Герой твора, які парушыў дзікі закон карысці (Пятрок).
5 Адмоўны герой, якога прагналі з вёскі (Гнат).
Крыжаванка
– Рабяты, а ці згодны вы з тым, што казка, якую мы будзем разглядаць, фальклорная?
(Не, мы будзем разглядаць літаратурную казку
У.Караткевіча “Нямоглы бацька”)
– Так, гэта літаратурная казка. А назавіце элементы казкі.
(так даўно, што Месяц толькі-толькі яшчэ з’явіўся на нашым Небе…
Канцоўка: і так памёр Закон стары. І так стаў новы Закон.
Казачныя вобразы: Велікан
Элементы перабольшвання: нагой ступіць – вада ў след набягае і робіцца стаў, наламаў бярвення, пабудаваў на асіне замак.
Трохразавы паўтор дзеяння: кара на людзей – дрэнны ўраджай, напалі суседзі, з’явіўся Велікан.
Дабро перамагае зло).
4 Аперацыйна-пазнавальны этап
– Ключавое слова нашай крыжаванкі – ЗАКОН.
|
Пытанні настаўніка |
Адказ вучняў |
Стар. у падручніку |
|
А што такое закон? (вучаніца атрымала апераджальнае заданне: папрацаваць са слоўнікам і выпісаць лексічныя значэнні слоў закон, карысць) З прапанаваных значэнняў выберыце тое, якое больш падыходзіць да казкі. |
Закон–агульнапрынятае правіла грамадскіх паводзін, звычай |
|
|
Дык які ж быў закон у тых дзікіх людзей? (Вусны адказ) |
Наст.:У дзікіх людзей быў закон:не карміць старых бацькоў. Як толькі бацька ці маці не могуць працаваць, іх адвозілі ў лес і пакідалі там с.91. |
|
|
Як гэты закон называе аўтар? Зачытайце радкі |
“Бо жылі гэтыя людзі па адзіным законе – законе карысці |
с.91. |
|
Што такое карысць? |
Карысць – добры вынік, выгада; польза, нажыва |
|
|
Чым жа карысны быў гэты закон для дзікіх людзей? Зачытайце радкі з т. |
Такім чынам людзі выжывалі |
с.91. |
5 Паглыбленне ведаў
– Закон, як жывая істота, паганы. Падбярыце, калі ласка, да прыметніка “паганы” блізкія па значэнні словы.
– Як яшчэ можна назваць гэты Закон? (Закон (звычай) – дзікі, нялюдскі, жорсткі, бязлітасны)
– Як адносіцца сам аўтар да такога закону?
(Адказы вучняў)
– Якія словы вам падказалі, што аўтар адносіцца адмоўна да такога закону?
(Адказ вучняў:
паганы звычай, сорамна ўспамінаць, закон карысці)
– Выкажыце, калі ласка, свае адносіны да такога закону, які існаваў у дзікіх людзей?
(Адказы вучняў)
– Для кожнага з нас бацькі – самыя дарагія людзі на свеце, яны далі нам самае каштоўнае – жыццё. А дзікія людзі не цанілі сваіх бацькоў. Пятро парушыў гэты закон, таму што шанаваў і любіў свайго бацьку.
6 Пазнай героя.
– Паганы, дзікі, жорсткі Закон выпрабоўвае галоўных герояў. Паслухайце радкі з тэксту, пазнайце і назавіце героя (слайд).
1) “Няма чаго ў рот валачы, калі барану валачыць не можаш”(Гнат).
2) “Ты чаго гудзіш, як свіння?.. Чаго так пільна хочаш? Крыві чужой?”(Пятро)
3) “І мы ўсе, хто на парозе, – перад дарогаю ў лес – вырашалі патаемна: лепей ужо там легчы, чым ад сваіх…” (Бацька)
Пераказ другой часткі казкі “Спрэчка Сцяпана і Гната”
– Перакажыце тую частку, у якой паказаны адносіны Пятра і Гната да старога закона.
Фізкультхвілінка
Хто любіць нашу Беларусь –
Падыміцеся,
Нізка зямлі нашай пакланіцеся –
За шчаслівы дзень учарашні,
І сённяшні, і заўтрашні.
Да сонца падцягніцеся,
Улева, управа павярніцеся.
А цяпер сядайце.
І зноў за справу.
7 Акіян Жыцця. Астравы
– А цяпер давайце крышку пафантазіруем. Уявім, што жыццё – гэта акіян. І раптам у гэты акіян Жыцця ўрываецца Закон і рассяляе нашых герояў па трох астравах: Жорсткасці, Мудрасці, Адвагі.
– Як вы думаеце, куды хто трапляе? Рассяліце герояў
(Адказ вучняў:
востраў Жорсткасці – Гнат, востраў Мудрасці – бацька,
востраў Адвагі – Пятро)
– Адкуль узяліся такія назвы астравоў?
(Адказы вучняў: адпаведна паводзінам і ўчынкам герояў)
– Чаму Гната пасялілі на востраў Жорсткасці?
Характарыстыка герояў
– Падбярыце неабходныя словы для таго, каб ахарактарызаваць Пятра , бацьку, Гната
(Настаўнік прапануе вучням выцягнуць ліст, на якім напісана слова для характарыстыкі героя. Вучні думаюць да якога героя падыходзіць гэта рыса і шукаюць у тэксце радкі, каб падмацаваць свой адказ)
Адказы прымацоўваем да адпаведнага вострава.
Міласэрны – схільны рабіць дабро.
Эгаістычны – чалавек, які імкнецца да выгады.
Чулы – уражлівы, добразычлівы
Бязлітасны – не мае жалю, спачування.
Адказ:
|
Пятро |
бацька |
Гнат |
|
добры |
міласэрны |
прагны |
|
мудры |
бязлітасны |
|
|
шчыры |
умее любіць |
чэрствы |
|
чулы |
|
бяздумны |
|
смелы |
|
жорсткі |
|
|
|
злосны |
|
|
|
|
|
|
|
|
– Каму б з герояў вы далі лодку, каб ён не загінуў адзін на востраве?
(Адказы вучняў)
Асацыяцыя. Талеркі – душа …
– Паколькі ў нас сёння казка, я вырашыла таксама крыху пачараваць. Вось у мяне дзве талерачкі – аднолькава чысценькія, белыя, прыгожыя. А зараз у адну з гэтых талерачак я кладу яблыкі, грушы, мандарыны, а ў другую – смецце: брудную анучку, якой выціралі дошку, малярную стужку (і іншае смецце, пасля якога талерка павінна забрудзіцца).
– З якой з гэтых талерачак у вас асацыіруюцца рысы, якія аказаліся ў нас у першых двух слупках, а з якой – тыя, што ў апошнім слупку?
– Сапраўды, і мне таксама з’едлівасць, эгаістычнасць нагадваюць смецце.
– Гэтыя талерачкі могуць сімвалізаваць нашу душу. Ад нас залежыць, чым мы яе напоўнім – дабром ці злом.
– А зараз я выкіну з талеркі смецце.
Настаўнік выкідае смецце так, каб малярная стужка засталася прыклеенай, а на талерцы была відаць пляма.
– Ці хацелася б вам зараз пакласці на гэту талерачку кавалак торту і з’есці? Чаму?
– Смецце з талерачкі выкінуць лёгка. Але зусім не так лёгка выкінуць з душы зло, якое мы туды пусцім. І як вы не хацелі браць талерачку са смеццем, так людзі могуць не хацець сябраваць з намі, калі ў нашай душы – смецце дрэнных учынкаў.
Прыказкі (слайд)
– Увага на экран! Як вы думаеце, што гэта запісана на экране? (прыказкі)
(настаўнік пакладзе на парту ліст з заданнем. Вучням неабходна падумаць 1 хвіліну, а затым даць адказ)
– Прапаную вам замест кропак уставіць прапушчаныя словы. Дарэчы, такія заданні сустракаюцца ў алімпіядных заданнях па беларускай мове і літаратуры. Таму будзьце ўважлівыя.
Бацькоў шануй – старых ПАВАЖАЙ.
Як ты шануеш бацькоў, так цябе будуць ШАНАВАЦЬ твае дзеці.
ШАНУЙ бацьку і родную матку.
На ЧУЖОЙ старане і сонца не так свеціць.
Добрыя дзеці БАЦЬКУ і МАЦІ – апора ў хаце.
– Звернемся да прапанаваных прыказак і падумаем, што іх аб’ядноўвае, якое выслоўе лішняе і чаму.
– Што аб’ядноўвае гэтыя выслоўі? (Тэма іх – бацькі і дзеці, узаемаадносіны паміж імі)
– Лішняя чацвёртая прыказка
На чужыне не так добра, як на сваёй роднай зямлі.
Чаму вучыць казка. Эпіграф
– Гавораць, што“казка – добрая падказка”? Якую падказку робіць нам Уладзімір Караткевіч, чаму вучыць?
(Адказ вучня:
Трэба шанаваць сваіх бацькоў,
берагчы іх, быць добрымі, чулымі, міласэрнымі).
– Звярніце ўвагу на словы Уладзіміра Караткевіча, якія ў нас былі ўзяты ў якасці эпіграфа: “Шануйце дабрыню, хай і слабую. Шануйце мудрасць, хай сабе нямоглую. Насіце на руках бацькоў”.
– Ці раскрываюць гэтыя радкі галоўную думку тэксту?
– Ці згодны вы з гэтымі словамі?
Складанне новага Закону
– Казка заканчваецца словамі: “І так памёр Закон стары. І так стаў новы Закон”.Пры дапамозе дзеясловаў, складзіце пункты “новага Закона”.
Настаўнік раздае вучням сардэчкі. Яны запісваюць на іх дзеясловы і прымацоўваюць да дошкі.
Паважайце…
Цаніце…
Беражыце…
Дапамагайце…
Прыслухоўвайцеся …
Віншуйце …
Наведвайце …
Выстаўленне адзнак.
– Мне хацелася б, каб гэты ўрок не прайшоў для вас бясследна, каб яго вынікам сталі не толькі добрыя адзнакі. Не забывайцеся, чаму сёння навучыліся на ўроку.
Настаўнік чытае верш:
Павагай да людзей і ў дзень будзённы,
І ў святы хай напоўніцца твой дом.
Тады парог не пераступяць беды,
Сяброўскіх рук адчуеш ты цяпло,
Жыві, твары і мудрасць продкаў ведай:
Пасей дабро – тады пажнеш дабро.
Дамашняе заданне:
Прыдумаць працяг казкі пра далейшае жыццё Гната ці напісаць міні-сачыненне “Мая бабуля” або “Мой дзядуля”
Предложить публикацию