Урок накіраваны на тое, каб дапамагчы вучням асэнсаваць ідэйны змест твора, правесці назіранні і выявіць прыёмы стварэння камічнага ў вершаваным апавяданні, вызначыць іх мастацкую ролю.
Таццяна СЕВЯРЫН,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
ДУА “Гімназія імя Я.Купалы г. Мазыра”,
Гомельская вобласць
Мэты:
– узбагаціць чытацкія веды сямікласнікаў пра паэзію Якуба Коласа, пашырыць іх уяўленні пра народныя вытокі яго творчасці;
– дапамагчы вучням асэнсаваць ідэйны змест твора, правесці назіранні і выявіць прыёмы стварэння камічнага ў вершаваным апавяданні, вызначыць іх мастацкую ролю;
– развіваць дыялагічнае і маналагічнае маўленне вучняў, уважлівасць на ўроку да мастацкага слова і адказаў аднакласнікаў;
– выхоўваць пачуццё гуманнасці і дабрыні.
Тып урока: вывучэнне новага матэрыялу.
Тэхналогія калектыўнага асэнсавання (асобасна арыентаванае навучанне).
Абсталяванне: вучэбны дапаможнік па беларускай літаратуры для 7-га класа (2017), раздрукоўкі з заданнямі і рэфлексійныя лісткі, партрэт Якуба Коласа і рэпрадукцыя карціны Л.Рана “Дзядзька Антось”.
Ход урока
1 Арганізацыйны момант
– Вітаю вас, дарагія вучні! Сёння на ўроку мы працягнем гутарку пра самых блізкіх і дарагіх людзей у жыцці кожнага з нас, вобразы якіх знайшлі адлюстраванне ў творчасці беларускіх пісьменнікаў. Прыгадайце, каму з родных людзей мы абавязаны жыццём і выхаваннем? (Прагназаваныя адказы вучняў: маці, бацьку, бабулям і дзядулям, цёткам і дзядзькам па бацькоўскай і матчынай лініях).
2 Праверка дамашняга задання
– Паслухаем некалькі кароткіх паведамленняў на тэму “Самы дарагі мой чалавек…” паводле верша Ніла Гілевіча “Маці”. (Адказы двух-трох вучняў).
3 Матывацыйны этап (падрыхтоўка да ўспрымання тэмы ўрока)
– Прадметам нашага ўрока з’яўляецца ўрывак з паэмы “Новая зямля” Якуба Коласа (зварот да партрэта). Але і сапраўднае імя гэтага аўтара ўжо знаёмае вам. Назавіце яго. (Адказ вучняў: Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч).
Таксама прапаную заданне на раздрукоўках: пазнаць раней вывучаныя творы Якуба Коласа і вызначыць, што іх аб’ядноўвае.
Урывак | Назва твора |
Бывала, толькі чуць разднее, Чуць толькі ў лесе пасвятлее, Глядзіш – на рэчку ён шыбуе І лёд сякеркаю мацуе, То падбяжыць і скаўзанецца, І сам сабе ён засмяецца; То спыніць крок, замрэ, застыне – Такая радасць тут хлапчыне! |
“На рэчцы” |
Павее ветрык – шурхнуць травы: Няма ў ім ласкі, ні забавы. Не – то не шолах каласочкаў, Не смех блакітных васілёчкаў У межах росных збажыны, Не – то не музыка вясны, А ціхі жаль і нараканне, З жыццём і сонцам развітанне. |
“Дарэктар” |
(Прагназаваны адказ вучняў: Урыўкі з паэмы “Новая зямля”, творы аб’ядноўвае замілаванасць, любоў і чуйнасць герояў да роднай прыроды, якая з’яўляецца іх домам; а таксама вершаваны памер твораў – чатырохстопны ямб і да т.п.)
– Паэма “Новая зямля” складаецца з 30 асобных вершаваных апавяданняў, заснаваных на аўтабіяграфічным матэрыяле, якія Якуб Колас аднойчы вырашыў аб’яднаць у паэму. Галоўным героем апавядання, з якім мы знаёмімся сёння, з’яўляецца дзядзька Антось. Чаму менавіта ён? На гэта пытанне дапамогуць адказаць успаміны аўтара і невялікае паведамленне падрыхтаванага вучня:
“Дзядзька Антось! З ім мы рыбу лавілі, хадзілі на паляванне, па сена ездзілі. Меў ён да дзяцей ласку і падыход, можа, праз тое, што застаўся бабылём. Любіў пасмяяцца, умеў пажартаваць і пакпіць. Ростам быў невысокі… Нос – як упор у гэбліку, а пад носам – добрыя пышныя вусы. Валасы каштанавыя, даўгія, хвалістыя, вочкі невялікія карыя. Працавіты чалавек!” (Якуб Колас)
Пасля гэтага – зварот настаўніка да рэпрадукцыі карціны беларускага мастака Л.Рана, які адлюстраваў партрэт дзядзькі Антося.
Дзядзька Антось сыграў важную ролю ў лёсе Якуба Коласа. Уласнае жыццё Антона Казіміравіча Міцкевіча не склалася. Дзяўчына, якая клялася яму ў вечным каханні, выйшла замуж за другога. Ён назаўсёды адмовіўся ад спробы знайсці асабістае шчасце і па просьбе брата Міхала (бацькі Якуба Коласа) пераехаў жыць да яго ў леснікову пасаду. Сям’я Міхала стала для яго сям’ёй. А пляменнікі – і яго дзецьмі.
4 Знаёмства і першасная праца з тэкстам вершаванага апавядання
Урывак з паэмы чытае настаўнік, перадаючы камізм няўдалага дзядзькава кухарства. Настаўніку дапамагаюць падрыхтаваныя вучні. Пасля варта правесці гутарку рэпрадуктыўнага характару:
– Ад чыйго імя вядзецца аповед: “Я помню дзень той. Вечарэла…”
– Якім вы ўяўляеце дзядзьку Антося?
– Як дзеці ставіліся да дзядзькі?
– Як характарызуюць Антося яго паводзіны з дзецьмі?
– Куды дзеці любілі хадзіць з дзядзькам? Чаму?
– Зачытайце ўрывак, у якім дзядзька характарызуецца як майстра на ўсе рукі. (с. 67–68 вучэбнага дапаможніка)
– Якую цікавую прапанову зрабіў дзядзька дзецям?
– Што атрымалася з дзядзькавага кухарства?
– Якія радкі твора выклікалі ў вас усмешку?
Прыём, якім па-майстэрску карыстаецца аўтар, для таго каб выклікаць усмешку чытачоў, называецца камічнасцю (зварот да слоўніка літаратуразнаўчых тэрмінаў: с. 233 вучэбнага дапаможніка).
5 Складанне цытатнага плана, сціслы пераказ сюжэта
Для эканоміі часу на ўроку лічу мэтазгодным падаць цытатны план апавядання на дошцы ў дэфармаваным выглядзе (часткі пераблытаны). Варта ўзнавіць іх правільную паслядоўнасць і запісаць у літаратурныя сшыткі. Пасля прапаную вучням сцісла пераказаць сюжэт твора (адказ аднаго моцнага вучня). Астатнія вучні ўважліва слухаюць, пасля аналізуюць адказ, вызначаючы яго ўзровень.
Дэфармаваны цытатны план | Упарадкаваныя часткі плана |
□“І што за Ліпава такое” □“Ён быў настаўнікам, суддзёю” □“Эх, – цмокнуў дзядзька, – наямося” □“І дзядзька майстар быў на штукі” □“Калі хто часам з ім не зладзіць…” □“Паскудства, брат, і не пытайся” |
1. “Ён быў настаўнікам, суддзёю” 2. “Калі хто часам з ім не зладзіць…” 3. “І што за Ліпава такое” 4. “І дзядзька майстар быў на штукі” 5. “Эх, – цмокнуў дзядзька, – наямося” 6. “Паскудства, брат, і не пытайся” |
6 Кантрольна-рэфлексійны этап
– Сёння на ўроку мы шмат працавалі, дарагія вучні. На якім з этапаў работы вам было цікава, на якім – карысна, а на якім – сумна і незразумела? Адзначце свае меркаванні ўмоўнымі значкамі на рэфлексійных лістках:
Праверка дамашняга задання |
Літаратурная загадка | Звесткі пра аўтара і літаратурнага героя |
Знаёмства з вершаваным творам, гутака па ім | Цытатны план, сціслы пераказ |
цікава карысна незразумела |
цікава карысна незразумела |
цікава карысна незразумела |
цікава карысна незразумела |
цікава карысна незразумела |
На адваротным баку рэфлексійных лісткоў прапаную зрокавую віктарыну па пройдзеным матэрыяле:
1) Аўтарам паэтычных твораў “На рэчцы”, “Дарэктар”, “Дзядзька-кухар” з’яўляецца ___________________, сапраўднае прозвішча якога _________________________________________.
2) Творы “На рэчцы”, “Дарэктар”, “Дзядзька-кухар” – гэта ўрыўкі з паэмы ______________________.
3) У аснову паэмы пакладзена _________________________.
4) Галоўным героем раздзела “Дзядзька-кухар” з’яўляецца __________________________.
5) Дзеці любілі свайго дзядзьку за ______________________________.
6) Калі паказвае працэс прыгатавання дзядзькам клёцак, аўтар выкарыстоўвае прыём ____________________.
7) Штукар – гэта _____________________ (ваша разуменне значэння слова).
8) Вершаваны памер апавядання “Дзядзька-кухар”, як і ўсёй паэмы, – ________________________.
9) Аповед у творы “Дзядзька-кухар” вядзецца ад імя ______________.
Што тычыцца каментавання адзнак, то гэта лепш рабіць па ходзе ўрока. Рэфлексійныя лісткі з выкананымі зрокавымі віктарынамі дадуць магчымасць прааналізаваць дзейнасць і настаўніка, і вучняў на ўроку, а таксама павялічыць колькасць адзнак у класным журнале, бо на пачатку наступнага ўрока па тэме настаўнік абавязкова агучыць вынікі віктарыны.
7 Дамашняе заданне (запісана на дошцы)
Перачытаць урывак з паэмы. Падрыхтаваць аргументаваны адказ па тэме “Вобраз Антося ў творы Я.Коласа “Дзядзька-кухар”.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1 Жуковіч, М. В. Сучасныя адукацыйныя тэхналогіі на ўроках беларускай мовы і літаратуры: дапам. для настаўнікаў устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. і рус. мовамі навучання / М.В.Жуковіч. – Мінск : Аверсэв, 2015. – 252 с. : іл. – (Майстэрня настаўніка).
2 Логінава, Т.У. Беларуская літаратура ў 7 класе: дапам. для настаўнікаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне агул. сярэд. адукацыі з беларус. і рус. мовамі навучання / Т.У.Логінава, Т.І.Мароз. – Мінск : Сэр-Віт, 2005. – 336 с. – (Майстэрня настаўніка).
3 Міхновіч, Н.А. Беларуская літаратура. 7 клас: рабочы сшытак / Н.А.Міхновіч. – 7-е выд. – Мінск : Аверсэв, 2022. – 127 с. : іл.