Анатоль Грачанікаў, “Верасень”. Майстэрства паэта ў стварэнні вобраза восені. Урок беларускай літаратуры ў 5-м класе

Аксана ВАНЧУК,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
ДУА “Гімназія № 1 г. Дзятлава”,
Гродзенская вобласць

Мэта і задачы:

– выклікаць у вучняў эмацыянальны водгук, дапамагчы адчуць стан душы паэта, засяродзіць увагу на адзінстве пачуццяў паэта са станам прыроды; звярнуць увагу на паэтычнае адухаўленне прыроды ў вершы, на эмацыянальную пранікнёнасць, цеплыню, задушэўнасць выказвання;

– развіваць культуру вуснага маўлення;

– выхоўваць вобразнае ўяўленне вучняў сродкамі паэтычных твораў (на прыкладзе верша).

Ход урока

1 Арганізацыйны момант

Для многіх пісьменнікаў крыніцай натхнення стала прырода. Прыродаапісальныя вершы – гэта не проста апісанне, канстатаванне факта прыгажосці нашай зямлі, непаўторнасці яе прыроды, але і асабістыя адносіны аўтара да наваколля. Кожны чалавек можа сам спасцігнуць прыгажосць прыроды, але для гэтага неабходна быць вельмі чуйным, назіральным, мець адкрытае сэрца. І толькі тады можна ўбачыць прыгожае ў звычайным. А вось пісаць вершы дадзена не кожнаму, але навучыцца разумець іх, адчуваць прыгажосць прыроды і самога жыцця можа любы чалавек.

Змоўкла наваколле,
Лес адгаманіў.
Едзе восень полем
На рабым кані.
        Валянцін Рабкевіч

Несумненна, беларуская прырода вельмі прыгожая. Яна зачароўвае нас у любую пару года. Вы, напэўна, заўважалі, які сёння цудоўны зімовы дзень! Падыміце руку, хто з вас любіць зіму? А які беларускі паэт так, як і вы, з дзяцінства любіць зіму? У якім творы ён яе апісвае? (Я.Колас “На рэчцы”). 1–2 вучні чытаюць урывак на памяць.

А якую пару года любіць У.Караткевіч? Якім вершам мы гэта пацвердзім? (Верш “Лісце”).

2 Праверка дамашняга задання

Выразнае чытанне верша У.Караткевіча “Лісце” (2 вучні).

Праверка індывідуальнага дамашняга задання для моцных вучнях (Замалёўка “Мая любімая пара года”).

3 Паведамленне тэмы ўрока

Значны ўклад у стварэнні кнігі беларускай прыроды ўнёс Анатоль Грачанікаў. Сёння на ўроку мы пазнаёмімся з вершам гэта выдатнага паэта. А як вы думаеце, якую пару года любіў паэт? Адгадаць дапаможа эпіграф.

Эпіграф: “Чырванеюць рабіны над новымі хатамі, / Спелы … з мёдам і хлебам ідзе”, – С.Грахоўскі.

Тэма ўрока: Анатоль Грачанікаў, “Верасень”. Майстэрства паэта ў стварэнні вобраза восені.

Якія мэты нашага ўрока?

Даведацца…
Навучыцца…
Замацаваць…

4 Вывучэнне новага матэрыялу

Заданне на картках

Перад вамі невялікі ўрывак з аўтабіяграфіі паэта. Прачытайце ўважліва і запоўніце інтэлект-карту “А ці ведаеце вы, што…”

Нарадзіўся Анатоль Грачанікаў у вёсцы Шарпілаўка Гомельскай вобласці ў 1938 годзе. Скончыў Беларускі інстытут інжынераў чыгуначнага транспарту. Вучыўся ў Маскве на Вышэйшых літаратурных курсах. Працаваў галоўным рэдактарам часопісаў для дзяцей “Вясёлка”, “Бярозка”. Пісаў творы розных жанраў для дзяцей і дарослых. Выдаў кніжкі для дзяцей “Жывая вада”, “Валерка і лятаючая талерка”, “Казка пра Івана-ганчара і пачвару” і іншыя. Займаўся перакладамі твораў украінскіх, рускіх, літоўскіх, малдаўскіх паэтаў на беларускую мову. За зборнік вершаў “Грыбная пара” быў узнагароджаны прэміяй Ленінскага камсамола Беларусі.

1-ы варыянт

нарадзіўся…
вучыўся…
узнагароджаны…

2-і варыянт

пісаў…
перакладаў…
працаваў…

5 Першаснае знаёмства з вершам

Гучыць мелодыя (спевы птушак).

А ці любіце вы гуляць па восеньскім лесе? Зараз я запрашаю вас на некалькі хвілін перанесціся туды і прыслухацца да чароўных гукаў прыроды. Закрыйце вочкі. (Праз 2 хвіліны настаўнік пачынае чытаць верш А.Грачанікава). Апішыце, якія карціны прыроды вы ўявілі. Ці спадабаўся вам верш?

Выразнае чытанне верша вучнямі.

6 Праца з вершам

“Лексічны калейдаскоп”

Ці ўсе словы верша вы зразумелі? Перад вамі ляжаць карткі. Дайце тлумачэнні некаторым словам. (“Тлумачальны слоўнік беларускай мовы”).

Прапанова для настаўніка: можна раздрукаваць рознакаляровыя карткі са словамі і асобна карткі з лексічным значэннем. Вучні павінны спалучыць слова з лексічным значэннем і прымацаваць на дошцы. Такі прыём заўсёды выклікае ў дзяцей цікавасць.

Праверка задання. Прыём візуалізацыі матэрыялу. Настаўнік паказвае малюнкі з кожным незразумелым словам.

Фізкультхвілінка

Мы, асеннія лісточкі,
на галінках сядзелі,
Падзьмуў вецер – паляцелі,
на зямлю ціха селі.
Прабег вецер – зноў
Узняў шум лістоў.
Закружылі, паляцелі
І зноў на зямлю селі.

Работа ў групах. Міні-даследаванне

Вучні дзеляцца на тры групы. Кожная атрымоўвае заданні, запісаныя на загадзя падрыхтаваных гексах. За некалькі хвілін кожная з груп павінна адказаць на праблемнае пытанне, запісаць адказ на лістку і прымацаваць на дошцы.

1-я група

– Ад імя каго вядзецца разважанне ў вершы?
– Які перыяд восені апісаны паэтам? Па якіх прыметах вы здагадаліся?

2-я  група

– Якія змены ў прыродзе апісвае паэт у вершы?
– З якім перыядам чалавечага жыцця звязаны верасень для Грачанікава?

3-я група

– Якія мастацкія сродкі дапамагаюць паэту стварыць карціну вераснёўскага прыроды?
– Якая асноўная думка верша?
– Ці згодны вы, што аўтар апісаў сваю малую радзіму вёску Шарпілаўку?

У выніку працы па групах вучні, прымацоўваючы адказы, абараняюць іх. А астатнія маюць магчымасць дапоўніць ці выправіць няправільны варыянт.

Прыём “Бачу, чую, адчуваю…”

Перад вамі знаходзяцца карткі, якія дазволяць падзяліцца ўражаннямі не толькі пасля наведвання восеньскага лесу, але і пасля знаёмства з вершам А.Грачанікава “Верасень”.

Праца з табліцай па радах.

Агучванне вынікаў работы.

Індывідуальнае заданне для моцных вучняў

Прыгажосць восеньскай прыроды захапляе не толькі паэтаў, а і мастакоў. Звернемся да рэпрадукцыі Уладзіміра Сулкоўскага “Восень”. Параўнайце, чым падобныя і чым адрозніваюцца паміж сабой верш і карціна? Якія фарбы выкарыстаў мастак? Як вы разумееце выраз “залатая восень”? Ці згодны, што восень – час адмірання прыроды?

Творчая работа. Прыём “Белыя плямы”

Дапоўніце тэкст.

Сёння я пазнаёміўся з таленавітым беларускім пісьменнікам ________________, які напісаў верш __________________________. Паэт стварыў _______________. Для таго каб перадаць _________________________________, аўтар выкарыстоўвае мастацкія сродкі, такія як ______________________________________________________ Калі я чытаю гэты верш, то здаецца, што чую ____________________________________________________________. Мяне вельмі кранулі радкі, дзе паэт апісвае _____________________________________________. Чытаючы верш, я на нейкі момант адчуў, што я знаходжуся _____________________________________________. Адчуванне радасці і гонару за родную зямлю перапаўняюць маю душу. Я спадзяюся, што ______________________________ ўсім, хто яго прачытаў.

7 Рэфлексія і вынікі ўрока

Зварот да мэт, пастаўленых на пачатку ўрока. Ці дасягнулі мы іх?

Даведацца…
Навучыцца…
Замацаваць…

8 Тлумачэнне дамашняга задання.

1) Навучыцца выразна чытаць верш і адказваць на пытанні.
2) Намаляваць малюнак да верша А.Грачанікава “Верасень”.

Поделиться ссылкой: