Матэрыял будзе карысны педагогам дадатковай адукацыі і кіраўнікам музея.

Люцыяна ВАЛКАНОЎСКАЯ,
кіраўнік гісторыка-краязнаўчага музея “Спадчына”
ДУА “Бакштаўская сярэдняя школа імя М.М.Чэрнік” Іўеўскага раёна,
Гродзенская вобласць

Сваю малую радзіму трэба ўмець любіць усёй душой. Гэта значыць, якой нацыянальнасці мы б ні былі, павінны ведаць гісторыю, культуру сваёй Радзімы, свайго народа.

На мой погляд, менавіта праз выхаванне павінна адбывацца далучэнне дзяцей да вывучэння і засваення этнакультурнай спадчыны, так як самабытная культура нашых продкаў дае каласальную магчымасць спазнаць гістарычныя і нацыянальныя асаблівасці свайго народа. Асаблівае месца павінна займаць вывучэнне мясцовых традыцый, якое з’яўляецца прыярытэтным напрамкам у краязнаўчай рабоце са школьнікамі.

З гэтай мэтай у 2016 годзе ў музеі “Спадчына” нашай установы адукацыі быў створаны этнаграфічны куток “Беларуская хатка”, а сам музей атрымаў статус гісторыка-краязнаўчага.

Этнаграфічны куток “Беларуская хатка” прадстаўлены наступнымі экспазіцыямі: “Бацька – гаспадар сядзібы”, “Бабін кут”, “Прадметы сялянскага побыту”, “Рамёствы мясцовых майстроў”.

У аснову стварэння экспазіцыі была пакладзена ідэя далучэння падрастаючага пакалення да гісторыі і культуры свайго народа, захавання культурнай спадчыны роднага краю і прапаганды значэння народных традыцый у станаўленні асобы сучаснага школьніка.

Ключавой ідэяй этнаграфічнага кутка стала стварэнне адзінай выхаваўчай прасторы школы, здольнай эфектыўна фарміраваць сацыяльныя кампетэнцыі навучэнцаў.

Галоўная мэта дзейнасці экспазіцыі: выхаванне ў школьнікаў патрыятызму, грамадзянскасці, беражлівых адносін да традыцый, культуры і гісторыі сваёй мясцовасці, далучэнне навучэнцаў да духоўнай спадчыны Бакштаўскага краю праз практычны ўдзел у зборы экспанатаў і захоўванні дакументаў.

Ужо на пачатковым этапе яе рэалізацыі заўважыла, што пры забеспячэнні цеснага ўзаемадзеяння ўрочнай і пазаўрочнай дзейнасці з выкарыстаннем магчымасцяў музея выстройваюцца новыя прадуктыўныя элементы выхаваўчай сістэмы школы. Школьны музей ператвараецца ў адкрытую выхаваўча-адукацыйную сістэму, пабуджае да творчай актыўнасці дзяцей, з’яўляецца сродкам узбагачэння навучальнага працэсу. “Пошук”, “адкрыццё”, “творчасць” становяцца ключавымі характарыстыкамі яго дзейнасці, якая прадугледжвае разнастайныя формы работы.

Паколькі адной з крыніц узбагачэння школьнікаў ведамі пра родны край, выхавання любові да яго, да яго традыцый і фарміравання грамадзянскіх паняццяў і навыкаў з’яўляецца музейная праектна-даследчая дзейнасць, то ў цяперашніх умовах вельмі важная яе актывізацыя. Дзейнасць “Беларускай хаткі” накіравана на задавальненне адукацыйных і творчых інтарэсаў асобы, звязаных з фарміраваннем і засваеннем культурнай спадчыны. Этнаграфічны куток – гэта не проста экспазіцыя, а адукацыйная прастора. У ходзе дзейнасці дзеці ўключаюцца ў актыўны пазнавальны працэс, маюць магчымасць даследаваць культуру, традыцыі і побыт сваёй мясцовасці.

У рамках дзейнасці музея ажыццяўляецца работа аб’яднання па інтарэсах “Юныя экскурсаводы”, члены якога здзяйсняюць збор і захаванне прадметаў музейнага значэння, ажыццяўляюць праектна-даследчую дзейнасць этнакультурнай накіраванасці.

За сем гадоў работы намаганнямі гурткоўцаў куток  папоўніўся шэрагам унікальных экспанатаў: беларускія народныя сялянскія касцюмы нашай мясцовасці, фрагмент ткацкага станка, калаўроты, сіты, старадаўнія ручнікі, прадметы побыту і кухоннага начыння, узоры дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў традыцыйных для мясцовасці рамёствах.

Членамі аб’яднання па інтарэсах “Юныя экскурсаводы” створана віртуальная экскурсія (з відэапрэзентацыяй); састаўлены сцэнарыі народных гулянняў “Масленіца”, “Калядкі”, “Бакштаўскі каларыт”, “Купалле”, выхаваўчае мерапрыемства “Сёння мы з вамі святкуем Каляды”, узноўлены абрад “Гулянне ката” і мясцовая гульня “Падушачка”. Штогадовыя фальклорныя святы, вулічныя гулянні па сцэнарыях, якія ствараюцца навучэнцамі ў рамках рэалізацыі плана работы музея, сталі любімымі для школьнікаў і жыхароў мікрараёна школы.

Навучэнцамі школы сумесна з педагогамі распрацаваны экскурсіі, якія  праводзяцца для гасцей. У гэтым праглядаецца эфектыўнае дзеянне прынцыпаў педагогікі супрацоўніцтва, якія паспяхова выкарыстоўваюцца ў практыцы работы са школьнікамі над даследчымі і творчымі праектамі.

Цікавым вопытам краязнаўчага даследавання Яны Бычкоўскай з’явіўся праект па тэме “Фальклор маёй малой радзімы”, канчатковым прадуктам якога стала не толькі напісанне работы, але і стварэнне альбома народных песень нашай мясцовасці, аўдыя-, відэазапісы аўтэнтычнага фальклору. Дадзеныя матэрыялы неаднаразова выкарыстоўваліся ў рамках правядзення народных гулянняў.

Актывісты школьнага музея неаднаразова станавіліся пераможцамі і прызёрамі конкурсаў, накіраваных на захаванне культурнай спадчыны роднага краю, папулярызацыю школьных музеяў:

– І месца на І Рэспубліканскім фестывалі-конкурсе праектаў навучэнцаў “Нашчадкі традыцый” за работу “Фальклор маёй малой радзімы”;
– ІІІ  месца ў конкурсе праектаў “Мой род, мая сям’я” з работай “Адкуль мой род?” (вобласць), лаўрэат рэспубліканскага этапу (Рэспубліканскі цэнтр экалогіі і краязнаўства);
– І месца ў абласным конкурсе “Віртуальны музей установы адукацыі” (намінацыя “Музейны рэкламны ролік”);
– ІІІ месца ў ІІ Рэспубліканскім фестывалі-конкурсе праектаў навучэнцаў “Нашчадкі традыцый” (абласны этап) за праект “Край родны адкрывае таямніцы”.

Будучы кіраўніком музея, я пераканалася, што прымяненне ў дадатковай адукацыі прынцыпаў музейнай педагогікі дазваляе:

– ажыццяўляць дзейнасць па фарміраванні каштоўнасных арыенціраў школьнікаў;
– выхоўваць падрастаючае пакаленне ў адукацыйнай прасторы культурна-гістарычнага асяроддзя;
– аднавіць культурныя і гістарычныя традыцыі;
– сфарміраваць паважлівае стаўленне да маральных паняццяў мінулага, да культуры роднага края;
– выкарыстоўваць у адукацыйным працэсе вынікі пошукаў дзяцей (іх праектна-творчыя распрацоўкі);
– напоўніць метадычны і даведачна-інфармацыйны «багаж» школы;
– вырашаць пытанні асветы навучэнцаў, бацькоў, жыхароў мікрараёна школы.

Такім чынам, этнаграфічны куток “Беларуская хатка”, якая атрымала прапіску ў школьным музеі “Спадчына” Бакштаўскай сярэдняй школы імя Марыі Мікалаеўны Чэрнік, забяспечвае жывую сувязь пакаленняў, якая неабходна як для захавання гістарычнай памяці народа, так і для выхавання высокіх маральных якасцяў чалавека, пачуцця любові да роднага краю, да Бацькаўшчыны, фарміравання грамадзянскай самасвядомасці падрастаючага пакалення.

Сцэнарый абраду “Гулянне ката”

Святкаванне Каляд і калядаванне – традыцыйныя калядныя абрады. Яны праходзяць у школах, сельскіх клубах, на плошчах, у тэатрах, па хатах ходзяць дзеці і дарослыя, спяваючы калядкі. Але ў  кожнай мясцовасці маюцца свае абрады, характэрныя толькі для сваёй вёскі. Пра адзін з такіх абрадаў нам расказалі  адразу дзве жанчыны: Надзея Цвяткова (яна ведала пра абрад ад сваёй маці, Ларысы Барысаўны, запісала яго для сваіх дзяцей і ўнукаў. У маладосці не раз удзельнічала ў ім) і Леаніды Аляшкевіч (таксама ўдзельнічала ў абрадзе).

Абрад  называецца “Гулянне ката”. Ён праводзіўся на Каляды ці Стары Новы год.

Вось пра што мы даведаліся ад жанчын:

“Гулянне ката” пачыналі ў сем-восем гадзін вечара і гулялі да двух гадзін ночы. Дамаўляліся з якімі-небудзь гаспадарамі, каб пусцілі ў хату на гэту гулянку. Хлопцы наймалі музыкаў, а дзяўчаты прыбіралі хату, пяклі “ката” (пірог), упрыгожвалі яго і, калі ён быў гатовы, падвешвалі да столі. Хлопцаў і дзяўчат павінна было быць пароўну. На гулянку прыходзілі таксама і дарослыя:  бацькі, суседзі. Перш чым сесці за стол, трэба было зняць “ката”. Проста так яго не здымалі, праходзіла гэта праз гульню. Хлопец павінен быў развязаць стужку зубамі. Пры гэтым рукі павінны быць закладзены за спіну. Але астатнія стараліся яго рассмяшыць. Калі ён засмяецца, то гульня пераходзіла да наступнага хлопца. Здымаўся той “кот” тым, хто не рассмяецца і развяжа стужку зубамі. Ён меў права дзяліць “ката” паміж усімі гасцямі. Пасля раздзелу “ката” пачыналася гулянка: усе сядалі за сталы, частаваліся спачатку “катом”, а потым рознымі стравамі, якія прыносілі з сабой. Спявалі песні, расказвалі розныя гісторыі, гулялі ў гульні, танцавалі. Гулялі “ката” аж да 60-х гадоў ХХ стагоддзя.

Абрад узнавілі з мэтай павышэння эфектыўнасці грамадзянска-патрыятычнага выхавання.  Матэрыял будзе карысны педагогам дадатковай адукацыі і кіраўнікам музея.

Люцыана ВАЛКАНОЎСКАЯ, кіраўнік школьнага музея “Спадчына”;
Святлана ЧАКАВАЯ, настаўнік пачатковых класаў
ДУА “Бакштаўская Сярэдняя школа імя Марыі Мікалаеўны Чэрнік” Іўеўскага раёна,
Гродзенская вобласць

Мэта: знаёмства з мясцовымі традыцыямі і абрадамі.

Задачы:

– садзейнічаць засваенню ведаў пра мясцовы абрад “Гулянне ката”;
– фарміраваць цікавасць да мясцовага фальклору;
– удасканальваць творчыя навыкі;
– выхоўваць павагу да культуры сваёй мясцовасці, яго традыцый і абрадаў.

Дзеючыя асобы:  гаспадар, гаспадыня, суседка, дзяўчаты, хлопцы.

Месца правядзення: этнаграфічны куток “Беларуская хатка”

Аўдыторыя і яе ўзрост: вучні 1–11-х класаў.

Абсталяванне: тканыя посцілкі, ручнікі, абразы, стол, лавы, ложак, куфар, гліняны посуд, бойка са збітым маслам, качалка, кошык, пірог у форме ката, пачастункі.

Тэатральна-гульнявая дзейнасць

Дзеянне адбываецца ў вясковай хаце. На сцяне вісяць тканыя посцілкі, ручнікі, іконы. У пакоі стаіць стол, лавы, ложак, куфар. На паліцы стаіць гліняны посуд, ля лавы –  бойка са збітым маслам. Гаспадыня на стале качалкай качае бялізну, гаспадар пляце кошык.

Гаспадыня. Нешта я не рушуся, зусім забылася, што сёння ў мяне госці. Моладзь прыйдзе каляднага ката гуляць. Вось малайцы, што нашу хату выбралі. Хоць вечар хутчэй пройдзе, а то сядзім увесь час адны. Прыбяруся крышачку. Ой, Сымоначка, заканчвай ужо вазіцца ты з гэтым кошыкам, заўтра дапляцеш.

Гаспадар. Дык мне засталося работы на гадзіну і ўсё –  кошык гатовы. Ужо дзесяць кошыкаў будзе. Вясной на кірмаш павязу, будзе прыбытак хоць які. (Стук у дзверы).

Гаспадыня. А вось і госці мае прыйшлі. (Заходзяць дзяўчаты).

Дзяўчаты. Добры вечар вам у хату!

Гаспадыня. Добры вечар і вам!

Дзяўчына 1. Шчыра гаспадыньку мы вітаем, добрага здароўя ёй жадаем.

Дзяўчына 2. Прыйшлі мы да Вас “Ката гуляць”.

Гаспадыня. Зачакалася я вас. Праходзьце, праходзьце, калі ласка! Сядайце! А “ката” ж ці прынеслі?

Дзяўчына 1. Прынеслі, а як жа!

Дзяўчына 2. Паглядзіце, які ён прыгожанькі, румяненькі, паласаценькі!

Дзяўчына 3. Відаць, смачны будзе!

Дзяўчына 4. Ой, ды мы не толькі ката прынеслі. Стол добры накрыем!

Гаспадыня. Дзяўчаткі, а дзе ж вашы хлопцы? Чаму вы адны? Мо яны не прыйдуць? Якое ж “гулянне ката” без хлопцаў?

Дзяўчына 1. Адсталі трошкі, музыкаў чакаюць. Зараз прыйдуць.

Дзяўчына 2. Дзяўчаты, пакуль яны не прыйшлі, “ката” трэба падвесіць.

Усе. Давайце, давайце!

Гаспадыня. Але ж ката, дзяўчаткі, трэба на кут вешаць. Каля абраза. Ды старайцеся чым вышэй падвесіць.

(Дзяўчаты падвешваюць на куце “ката”. Тым часам у хату заходзяць жанчыны).

Жанчына 1. Добры вечар вам у хату!

Жанчына 2. Ці можна да вас на вечарынку?

Гаспадыня. Праходзьце, праходзьце. Спакон веку хадзілі бацькі ўзірацца, як іх дзеці бавяцца. Усё роўна цяпер святыя вечары. Рабіць нічога нельга, дык хоць адпачнём разам. Сядайце.

(Жанчыны праходзяць, сядаюць на лаву).

Жанчына 1. Пакуль дзяўчаты “ката” падвешваюць, давайце мы заспяваем.

(Спяваюць народную песню “Ой, не свяці месячэнька”).

Жанчына 2. А вы качаргу ці падрыхтавалі? Конь жа патрэбен.

Гаспадар. У якой жа гаспадыні качаргі няма ў хаце? Зараз прынясу. (Прыносіць качаргу). Ну вось, добры конь будзе!

Дзяўчаты. Добры, добры.

(Чуецца гоман, галасы, стук у дзверы. Заходзяць хлопцы).

Хлопец 1. Добры вечар вам у хату!

Хлопец 2. Ці прымеце нас “Ката гуляць”?

Гаспадыня. А як жа, праходзьце. Хто ж гуляе “ката” без хлопцаў? Ужо і на дварэ сцямнела, пара гулянне пачынаць.

Дзяўчына 1. Ну, хлопцы, хто з вас самы адважны? Хто першы паедзе “ката” здымаць?

(Хлопцы тузаюцца між сабой. Проста так “ката” не здымалі. Праходзіла ўсё праз гульню. Хлопец сядаў на качаргу-каня і ехаў ад дзвярэй да кута са словамі:

Хлопец 1. Тра-та-та. Тра-та-та.

Усе. Куды едзеш?

Хлопец. Да кута.

Усе. Па што едзеш?

Хлопец. Па ката.

Калі “пад’язджаў” да кута, закладваў рукі за спіну, спрабаваў зубамі развязаць стужку, якой быў прывязаны “кот”.

(Хлопец ставіць качаргу ў кут, закладвае рукі за спіну, спрабуе развязаць стужку зубамі. Астатнія стараюцца рассмяшыць яго).

Дзяўчына 1. Мацвей, глядзі, а ў цябе рубаха парвалася.

Дзяўчына 2. (Ускаквае і танцуе вакол хлапца, прыпяваючы). Мацвей – не дурэй, не дзяры сарочку.

Дзяўчына 3. Праўда, праўда, вунь і жывот бачны!

(Усе смяюцца, а Мацвей дастае рукі з-за спіны, спрабуе намацаць, дзе парвалася, разумее, што яго абманулі і разам з усімі  смяецца).

Гаспадар. Усё, усё, засмяяўся! Не тужы, сынок, другі раз не паддавайся на правакацыю.

Хлопец 2. (Узяў качаргу). Слабак! Я цяпер. У мяне абавязкова атрымаецца.

Дзяўчына 4. Не кажы гам, пакуль не адкусіў!

Дзяўчына 1. Зарана хвалішся, мы і цябе рассмешым. Праўда дзяўчаты?

Дзяўчаты. Рассмешым. Абавязкова.

Гаспадар. Тра-та-та, тра-та-та.  Куды едзеш?

Хлопец 2. Да кута.

Гаспадар. Па што едзеш?

Хлопец 2. Па ката.

(Хлопец ставіць качаргу ў кут, закладвае рукі за спіну, спрабуе развязаць стужку зубамі).

Дзяўчаты. (Спяваюць, прытанцоўваючы вакол).

Праз плот у гарод
Скакалі цяляты.
Грыша з хаты без парток,
Думаў, што дзяўчаты!

(Хлопец рассмяяўся).

Гаспадар. Як хутка яны цябе рассмяшылі. Сядай, хлопец, адпачывай.

Хлопец 3. Дзядзька Сымон, дай я паспрабую.

Гаспадар. Спрабуй, за гэта спрабуй грошы плаціць не трэба.  (На вуха хлопцу). Але ж ты трымайся.

(Хлопец бярэ качаргу).

Гаспадар. Тра-та-та, тра-та-та. Куды едзеш?

Хлопец 3. Да кута.

Гаспадар. Па што едзеш?

Хлопец 3. Па “Ката”.

(Хлопец ставіць качаргу ў кут, закладвае рукі за спіну, спрабуе развязаць стужку зубамі).

Дзяўчына 1. Глядзіце, глядзіце, які наш Іван важны, як індык.

Дзяўчына 2. Не, ён  як паўлін, такая птушка ёсць.

Дзяўчына 3. А як узлуецца, дык падобны на пеўня, чуб толькі тырчыць.

(Хлопцу ўдалося развязаць стужку, астатнія хлопцы дапамаглі, каб “Кот” не зваліўся на падлогу, падалі “Ката” гаспадыні).

Хлопец 3. Калі ласка, падзяліце нашага каляднага “Ката”, каб усім патрохі дасталося.

(Гаспадыня разрэзала “Ката” на кавалкі, госці частуюцца).

Гаспадыня. Частуйцеся, частуйцеся,  хлопцы, а то стаміліся.

Гаспадар. Частуйцеся, госцікі. Нешта ніхто нічога не есць.

Хлопец 1. Затое “Ката” з’елі, нават крошак не пакінулі.

Гаспадыня. Ну і малайцы.

Дзяўчына 1. А ці не згуляць нам у “Падушачку”?

Усе. Згуляць! Згуляць! Добра прыдумала.

Гульня “Падушачка”

У цэнтры круга стаіць вядучы. Удзельнікі рухаюцца па кругу і спяваюць:

Падушачка, падушачка, мая пухавая.
Адна ў мамкі дачушачка –
Дзеўка маладая.

Калі песня заканчваецца, вядучы кладзе падушку на падлогу, становіцца на яе на калені. Удзельнік гульні, які аказваецца насупраць вядучага, таксама становіцца на падушку на калені. Яны абнімаюцца. Затым паднімаюцца, у якасці вядучага становіцца той, каго абнімалі. Гульня працягваецца.

Жанчына 1. А ці не пара нам дамоў? Заўтра трэба рана ўставаць, у печы паліць, скаціну карміць.

Жанчына 2. І праўда, нешта мы сёння доўга засядзеліся.

Хлопец 2. Бо весела нам было.

Жанчына 1. І праўды, засядзеліся мы ў вас доўга. Дзякуем гаспадарам за цёплы прыём, за добры вечар, за вашу дабрыню і сардэчнасць.

Каб у хляве вялося.
Каб у згодзе жылося.
Каб былі поўны скрыні жыта.
Каб была шоўкам хата шыта.

Жанчына 2.

Жыць вам, весяліцца
Доўгімі гадамі,
І ўсяго таго вам,
Што хочаце самі!

Моладзь. Дзякуем за ўсё.

Дадатак

Гульня “Падушачка”

(фота з архіва сям’і Аляшкевіч Л.М.)

Свята “Сёння мы з вамі святкуем Каляды”

Распрацоўка прысвечана выхаванню цікавасці вучняў да звычаяў і традыцый, звязаных з калядаваннем. Распрацаваны матэрыял забавы будзе карысны педагогам дадатковай адукацыі, а таксама можа быць выкарыстаны для далучэння дзяцей да народнай культуры ў пазаўрочны час.

Люцыана ВАЛКАНОЎСКАЯ, кіраўнік школьнага музея “Спадчына”;
Святлана ЧАКАВАЯ, настаўнік пачатковых класаў
ДУА “Бакштаўская Сярэдняя школа імя Марыі Мікалаеўны Чэрнік” Іўеўскага раёна,
Гродзенская вобласць

Мэта: далучэнне вучняў да вытокаў беларускай народнай культуры сродкамі святкавання Каляд.

Задачы:

– адраджаць беларускія звычаі і традыцыі;
– фарміраваць пачуццё гонару за сваю краіну, развіваць творчыя здольнасці вучняў, выхоўваць павагу да мінулага нашага народа.

Дзеючыя асобы: вядучая, Цярэшка, Шчодра, Гаспадар, Гаспадыня, Пачынальнік, Зорканоша, Павадыр казы, Каза, Механоша, Цыган, Цыганка, Мядзведзь, Каляда, калядоўшчыкі.

Месца правядзення: актавая зала.

Аўдыторыя і яе ўзрост: вучні 1–11-х класаў.

Абсталяванне: дэкарацыі беларускай хаты, печ, складзеныя дровы.

Тэатральна-гульнявая дзейнасць

Актавая зала аформлена пад беларускую хату. Пад гучанне беларускай полькі госці збіраюцца ў зале і займаюць свае месцы.

Вядучая. Шаноўныя сябры! Дзіва дзіўнае адвечнае адбылося: зусім нядаўна павярнулася сонца ад зімы на вясну. Гэта час зімовага сонцазвароту. І ў гэтыя дні-вечары людзі святкуюць Калядкі – зімовыя святкі. І мы, вясёлыя ды гаманкія, прыйшлі пакалядаваць да гаспадароў гэтай хаты, цёткі Шчодры і дзядзькі Цярэшкі.

(Адчыняюцца дзверы бакоўкі, адтуль выбягае Шчодра, а праз нейкі час і Цярэшка, які хоча дагнаць Шчодру).

Шчодра. (Бегаючы па зале). А каб ты праваліўся, прычапіўся, стары. Дзе ж гэта ад яго схавацца? (Хаваецца за сталом).

Цярэшка. Ой жа ты, мая гаспадынька, а я твой гаспадар, хоць ножку зламлю, але ж цябе даганю (спыняецца каля другога боку стала).

Шчодра. Ці бачыш ты мяне, Цярэшка?

Цярэшка. Не, не бачу.

Шчодра. А каб ты свету не бачыў за стагамі, за снапамі ды за высокімі вазамі.

Цярэшка. А ці бачыш ты мяне, Шчодра?

Шчодра. Не, не бачу.

Цярэшка. А каб ты свету не бачыла за гуркамі, гарбузамі, буракамі ды капустаю.

Шчодра. (Устаючы з-за стала). А каб твае словы ды праўдаю сталі.

Цярэшка. (Падыходзячы да Шчодры). Ну, хопіць сварыцца, давай мірыцца.

Шчодра. Цярэшка, хутка прыйдуць калядоўшчыкі, а ў нас яшчэ нічога не падрыхтавана. Дапамажы, калі ласка, хутчэй стол накрыць. Спачатку мы пакладзём сена на стол, а затым накрыем яго абрусам. А цяпер паставім розныя пачастункі. (Усё гэта робяць). Ну, вось і падрыхтаваліся.

(Здалёк чуваць музыка і песня “Ой, свят, вечар, свят!”)

Заходзяць Зорканоша, Пачынальнік, Павадыр з Казой, Механоша, Мядзведзь, Каляда, калядоўшчыкі.

Гаспадар і гаспадыня выходзяць на ганак сустракаць калядоўшчыкаў.

Уперад выходзіць Пачынальнік.

Пачынальнік. Добры вечар таму, хто ў гэтым даму!

Гаспадар. Добры вечар!

Пачынальнік. А ці рады вы нам?

Гаспадар. Рады, рады! Міласці просім кожнага ў госці!

Шчодра.  Мы гасцям заўсёды рады. Калі ласка, заходзьце ў хату.

Пачынальнік. То і вы нам да парады! Дазволіш, гаспадар, Каляду заспяваці ці так Калядзе даці?

Гаспадар. Хачу, каб заспявалі.

Зорканоша.

                     А ўчора звячора засвяціла зора,
                     А Божая маці сына нарадзіла,
                     Мы прыйшлі, каб павіншаваць вас з Божым Нараджэннем.

Песня “Неба і зямля”

Пачынальнік.

  Мы твайго двара не мінаем,
  Святым Раством велічаем!

Гаспадар. А адкуль вы ідзяце?

Павадыр казы. Ідзём здалёку, стаміліся. Гаспадар, гаспадыня! Мы не самі прыйшлі, мы казу прывялі. (Паказвае на казу). Дзе каза паходзіць, там жыта зародзіць. Ой ты, каза беланогая, не ляніся, не цяліся, гаспадару з гаспадыняю пакланіся. Хай жывуць здаровы з дзеткамі, галубятамі, з далёкімі прыяцелямі ды з блізкімі суседзямі ў карысці, радасці і добрым здравіцы.

Шчодра.  Дык няхай каза пакажа, што яна ўмее рабіць?.

Калядная песня “ Го-го-го, каза”. (Каза з Павадыром інсцэніруюць песню.)

Го-го-го, каза,
Го-го-го, шэра.
Паварочвайся, не забывайся.
То на ножанькі, то на рожанькі,
На капыцікі, залаценькія.
Дзе каза рогам,
Там жыта стогам.
Дзе каза нагой,
Там жыта капой.
Дзе каза хвастом,
Там жыта кустом.
Го-го-го, каза,
Го-го-го, шэра.

Шчодра. Ой, добра спяваеце! А што ваша каза яшчэ ўмее?

Павадыр. А яна яшчэ гульні розныя знае і з гаспадарамі і гасцямі пагуляе. Калядоўшчыкі становяцца за спіну казы, трымаючы за плечы адзін аднаго.

Гульня “Як хадзіла наша козачка”

Як хадзіла наша  козачка  ды па ельнічку,
Хлопцаў, дзевачак сабірала на бяседачку.
          Выбіраю я цябе.
          Бе.

Гурт падыходзіць да гледача, і першы чалавек, які стаіць тварам да гледача, кажа: “Выбіраю я цябе”. А ў адказ увесь гурт кажа: “Бе”. Той удзельнік, што казаў словы, ставіць перад сабой гэтага гледача, і гурт ідзе гуляць далей.

Затым каза адводзіць гледачоў на свае месцы.

Каза падае і прыкідваецца мёртвай.        

Шчодра.  (Падбягаючы да Казы). А чаго ж яна ўпала?

Павадыр. Каза павалілася, бо яна стамілася. Трэба казе дагаджаць.

Механоша.

 Ды ты, гаспадынька, не будзь такою,
 Як тая была барабаніха.
 Ідзі, гаспадынька, у клетачку, у клетачку,
 Ды зазірні ў бачок,
 Дзе стаіць мачок.
 Залезь на баляску
 Ды дастань каўбаску.

Павадыр.

Палажы казе на рожанькі
Два пірожанькі,
А на хвасток – сала кусок.

Механоша.

                Дай, гаспадынька, казе сала,
                Каб каза ўстала ды й паскакала.

Гаспадыня.

                              Хоць наша хата і не вельмі багата,

                              Але ж тое-сёе ёсць, вось і мядок, і сырок,

                              І каўбаса, і піражок. Частуйцеся! (Усе частуюцца).

Механоша.

Гаспадынька, перапёлачка,
У цябе ж жырочку поўна полачка,
А мы цябе віншаваць будзем,
І з дзеткамі, і з сямейкай,
І яшчэ з добрым здароўечкам.
Каб ты лета дачакала,
Калядоўнічкаў зноў сустракала,
Падаруначкамі надзяляла.

Павадыр.

Трэба, трэба Казе дагаджаць
Ды прысмакі розныя даваць,
Але хопіць казу частаваць,
Няхай ідзе ў круг гуляць

Гаспадар. Ды і праўда. Трэба нам пагуляць, косці размяць.

Калядоўшчык. Гульню “Мост” прапаную!

Гульня “Мост”

Явар, яваровыя людзі,
Што вы тут рабілі?
Мы рабілі моста
На пана староста,
Сцежачкамі застаўлялі,
Аднаго нам пакідалі.
Перша – капуста,
Друга – распуста,
Перша – малявана,
Друга – затрымана.

(У гульнёвым карагодзе хлопец і дзяўчына становяцца тварам адно да аднаго. Бяруцца за рукі і ўздымаюць іх угору, такім чынам яны нібы ўтвараюць “мост”. Астатнія ўдзельнікі становяцца парамі або праз аднаго: хлопец – дзяўчына. Рухаюцца ланцужком (ручаёк) па коле, прабягаючы пад “мостам”. Пад словы: “Перша малявана, друга затрымана” пара – “мост” імгненна апускае рукі ўніз – ловіць. Злоўленая пара становіцца побач з “мостам”, падаўжаючы яго. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль ручаёк не ператворыцца ў “мост”. Выконваецца рэчытатывам, хутка).

Шчодра. Ой малайцы! А чым вы нас яшчэ пацешыце?

Механоша. А ў нас ёсць Мядзведзь касматы, ён і пацешыць вас.

(Гучыць беларуская полька, выходзіць Мядзведзь).

Пачынальнік. А ну, Міша, пакажы чэснай публіцы, як дзеўкі перад люстэркам упрыгожваюцца?

(Мядзведзь паказвае).

Механоша. А як нашы дзеці кашу ядуць? (Мядзведзь паказвае).

Зорканоша. А як хлопцы перад дзяўчатамі красуюцца? (Мядзведзь таксама паказвае).

Механоша. А цяпер, Міша, паскачы. (Мядзведзь танцуе польку).

Мядзведзь. Ну і горача ў вас. Дай, гаспадыня, мне мядок і пусці на халадок.

Шчодра. Бяры, Міша, твой мядок ды ідзі на халадок.

(Пад музыку Мядзведзь выходзіць).

Калядоўшчыкі.

Гаспадыня-матушка, пачастуй гасцей.
З клеці рэшатам, з печы пірагом
Падай каўбасу – у зубах панясу.

Шчодра. 

Дык за што вас частаваць,
Малавата спявалі, мала скакалі.

Механоша. Можам і яшчэ паскакаць.

Зорканоша.

Ну-ка, рэзні, гарманіст,
Залатыя пальчыкі,
Каб у скок пусціліся
Дзевачкі і мальчыкі.

Танец “Кракавяк” 

Цярэшка. Вось дык малайцы. Пасядзіце ў нас, пачастуйцеся. Шчодра, хутчэй частуй калядоўшчыкаў.

(Калядоўшчыкі частуюцца).

Шчодра. А можа яны яшчэ нас чым-небудзь пацешаць?

Стук у дзверы. З’яўляюцца Цыган з Цыганкаю. Цыган вядзе “кабылу”.

Цыган. Добры вечар вам!

Цыганка. Дай, нам, добры чалавек, капу яек на паўміску, белым сырам намазаўшы, каўбасою акруціўшы!

Гаспадар. І чым вы нас парадуеце?

Цыган. Я – цыган багаты! У мяне ў кармане  – і вош на аркане! А ў другім – блыха на цапе!

Цыганка. Цыц, чорт стары! Пайду людзям добрым шчасця нагадаю.

Вось ты, гаспадынька, хочаш, каб я табе пагадала?

Гаспадыня. Ой, што ты, цыганачка міленька. Што ты! (Хавае рукі за спіну).

Цыганка. А, не-не! Давай сюды руку сваю, а я пагадаю. Усю праўду, як мае быць, скажу і табе далажу. (Бярэ руку гаспадыні, нешта прыглядаецца, водзіць па ёй пальцам, а потым гучна ўсклікае). А мая ж ты гаспадынька! Шчаслівы ж у цябе дом. Будзеш ты многа мець малых дзяцей! І жыць са сваім гаспадаром будзеш доўга-доўга ў міры і ладзе. Дзецям вяселлі паспраўляеш, на ўнукавых пагуляеш і яшчэ праўнукаў дачакаешся. Во як!

Гаспадыня. Дзякую вам.

Цыган. Купі, гаспадар, у мяне кабылу, другой такой не знойдзеш. Прадаю дарма, усяго за тысячу!

Гаспадар. За такую кабылу і грошык шкада аддаваць!

Цыган. Многа ты разумееш! Вось, глядзі, якая яна ў мяне ласкавая. (Гладзіць кабылу, яна брыкае.) Паглядзі, якая ў яе паходка. Плыве, як у моры лодка! (Цягне кабылу, але яна стаіць, як укапаная. Штурхае яе ў зад, кабыла хістаецца). Паглядзі, мая сівая як бяжыць, дык зямля дрыжыць! (Дае кабыле пад зад, яна падае). А няхай жа цябе ліха, гаспадар! Загубіў маю кабылу! За гэтку чэсць давай карбаванцаў шэсць, ды тры кускі сала, каб кабыла ўстала!

Гаспадар. (Смяецца, выцірае слёзы). Убрыкні цябе камар! Бяры ўжо! (Частуе яго).

Механоша. А пацешым мы вас усіх гульнёй “Баяры”. 

Гульня “Баяры”

 – Князёўна, добры вечар.                             
 – Баяры, на здароўе.
 – Князёўна, пусці ў горад.
 – Баяры, чаго ў горад?
 – Князёўна, дзевак сватаць.
 – Баяры, дзеўкі малы.
 – Князёўна, перарослі.
 – Баяры, рушнічкоў не  ткалі.
 – Князёўна, ужо ў трубачках.
– Баяры, каторую?
– А мне тая спадабалася,
Што прыгожа ўсміхалася.
Сярэдняя не ўмывалася,
Крайняя падабалася.

(Становіцца шарэнга дзяўчат насупраць шарэнгі хлопцаў, усе бяруцца пад локці. Першымі пачынаюць хлопцы. Калі радок спяваецца першы раз, яны простым крокам “наступаюць” на дзяўчат, пры паўторы радка – адступаюць. У час спеву наступнага радка тое самае робяць дзяўчаты. Пры апошніх словах адзін з хлопцаў выбірае дзяўчыну, якая яму спадабалася, і пераводзіць яе ў сваю шарэнгу. Гульня заканчваецца, калі ў шарэнзе дзяўчат нікога не застаецца).

Шчодра. Ну, цяпер можна і пачаставаць. Дзякуй вам, дарагія калядоўшчыкі, дзеткі і дарослыя за тое, што нашай хаты не мінулі, што нас павесялілі.  (Частуе).

Каляда. Ну, а зараз хутка нам ужо развітвацца з гэтымі слаўнымі гаспадарамі. Давайце мы ім на развітанне калядную песню заспяваем.

Песня “ Шчодры вечар”

Шчодры вечар
Добрым людзям!
Ці дома, дома
Сам пан гаспадар?
Сядзіць жа ён
Дый на куцячку.
Дзяржыць жа ён
Тры піражочкі,
Тры сальца кусочкі.
Дай нам, дзядзечка,
Хоць піражочак,
Хоць сальца кусочак.
Скарэй дарыце,
Ды не барыце,
Кароткі світкі,
Памерзлі лыткі.

Гаспадар. Ой, малайцы, госцейкі! Добрую песеньку нам заспявалі.

Гаспадыня. І нас пацешылі, і самі павесяліліся.

Выносіць святочную булку і дае калядоўшчыкам.

Каляда. (Ацэньвае, узяўшы ў рукі). Ого! Мусіць, добрую булку спякла нам гаспадыня – вельмі прыгожая і смачна пахне. На, дзядок, хавай у торбу.

1-ы калядоўшчык.

Скарэй, скарэй дарыце,
Нас не марыце.

2-гі калядоўшчык.

Маці казала,
Каб далі нам сала.

Каляда.

Бярэце нажа тонкага,
Урэжце сала тоўстага.
Ні многа, ні мала –
Каб з торбы тырчала!

3-ці калядоўшчык.

Кароткі ў нас світкі –
Памерзлі нам лыткі.

4-ы калядоўшчык.

Кароткі нам кажушкі –
Памерзлі нам вушкі.

5-ы калядоўшчык.

Ой, жа, добры гаспадару,
Вынесь ты нам каўбас пару.

6-ы калядоўшчык.

Ой, пахадзі каля печкі,
Пашукай нам перапечкі.

1-ы калядоўшчык.

Вынесь сала, не скупіся,
Каб твой ячмень урадзіўся.

2-і калядоўшчык.

Каб нажалі сто коп жыта,
Каб сям’я была ўся сыта.

3-і калядоўшчык.

Каб скацінка вадзілася,
Каб пшаніца радзілася.

Каза.

Святкуем Калядкі –
Лавіце зярняткі!
Лавіце рукой.
Каб добры быў настрой!
Каб моцна грэла сонца –
Кіну ў аконца.
Майце ўсяго даволі,
А бяды ніколі.
Нікога не хвалюйце,
Усім святло даруйце.

Усе.

Шчодры, шчодры,
Вечар добры.

Гаспадыня дае падарункі Механошу ў торбу

6-ы калядоўшчык. Дзякуй вам, добрыя людзі, за смачныя падарункі.

Цыганка. Жадаем вам доўга жыці ды дабро нажываці.

1-ы калядоўшчык. Каб шчаслівыя былі.

Каляда. Каб працаваць не ленаваліся. Шчасця, здароўя, дабрабыту жадаю вам!

Гаспадар. Дзякую вам, добрыя людзі, за цудоўныя Калядкі.

Гаспадыня. Заходзьце да нас у наступным годзе!

Каляда. Ну, пакалядавалі мы добра, пара і меру знаць. (Выходзяць з песняй “Ой, свят вечар, свят”)

Поделиться ссылкой: