Святалана ГУЗАВА,
Юлія ШАДРАКОВА,
выкладчыкі Магілёўскага дзяржаўнага
прафесійнага ліцэя № 7
Тэма: С.Алексіевіч “У вайны не жаночае аблічча”
Мэты:
– адукацыйная – садзейнічаць паглыбленню ведаў навучэнцаў у галіне сучаснай беларускай літаратуры, спрыяць фарміраванню ведаў пра творчасць С.Алексіевіч; паказаць адзінства агульначалавечых праблем, адлюстраваных у творах беларускай і рускай літаратуры;
– развіццёвая – спрыяць развіццю творчай актыўнасці навучэнцаў, іх камунікатыўных навыкаў, навыкаў работы ў групе; развіваць навык аналізу мастацкага твора, уменне доказна выказваць сваю думку;
– выхаваўчая – выхоўваць пачуццё патрыятызму, выклікаць зацікаўленасць творчасцю сучасных беларускіх аўтараў;
– метадычная – апрабаваць метадычны інструментарый на ўроках тэарэтычнага навучання ва ўмовах рэалізацыі кампетэнтнаснага падыходу як спосабу падрыхтоўкі творча думаючых рабочых.
Абсталяванне: праектар, мультымедыйная прэзентацыя, раздатачны матэрыял.
Педагагічныя тэхналогіі: інфармацыйная, праблемная, навучанне ў супрацоўніцтве (элементы).
Папярэдняя падрыхтоўка: навучэнцы рыхтуюць матэрыял для прэзентацыі, адбіраюць інфармацыю для папярэдніх заданняў, працуюць з мастацкім творам, рыхтуюць ілюстрацыі да тэкста, крыжаванку.
Формы работы: франтальная, групавая.
Ход урока
1 Арганізацыйны момант.
1.1 Прывітанне. Праверка прысутных.
1.2 Уступнае слова выкладчыка. Выкладчык расказвае навучэнцам пра спецыфіку правядзення дадзенага ўрока, звяртае ўвагу на выкарыстанне беларускай і рускай мовы ў працэсе работы на ўроку, настройвае навучэнцаў на актыўную плённую дзейнасць.
2 Праверка дамашняга задання.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Мы працягваем вывучэнне раздзела “Беларуская літаратура на сучасным этапе”. На папярэдніх уроках вывучалі сучасную беларускую літаратуру і больш падрабязна спыняліся на паэзіі.
2.1 Крыжаванка “Сучасная беларуская літаратура”.
(Правільныя адказы дэманструюцца на слайдзе. Крыжаванку праводзіць навучэнка групы).
1 З якога твора А.Вярцінскага ўзяты наступныя радкі?
Яго не можаш не заўважыць ты –
разросся пышна ён на ўскрайку вёскі:
шырокія зялёныя лісты
і белыя духмяныя пялёсткі.
2 Творы Янкі Сіпакова “Сяўба”, “Мячык”, “Урок”, “Еш!”, “Пытанне” адносяцца да жанру …
3 Назва верша, які пачынае зборнік “Бабчын” М.Мятліцкага.
4 Тэма, якой прысвечаны верш М.Мятліцкага “Мой век” (прыметнік у форме ж.р., адз.л.).
5 Псеўданім Уладзіміра Вячаслававіча Адамчыка.
6 Вядучае месца ў зборніках гэтага аўтара займае тэма кахання. У вершах створаны вобраз лірычнай гераіні – асобы чулай, вытанчанай у сваіх пачуццях, здольнай да самаадданасці.
7 Гэтага аўтара гістарычных дэтэктываў называюць беларускім Барысам Акуніным.
8 Назва рамана Віктара Марціновіча, дзеянні ў якім адбываюцца ў 4741 годзе.
9 Тэма, да якой звярнуўся Л.Дайнека ў сваіх раманах «Меч князя Вячкі», «След ваўкалака», «Жалезныя жалуды», «Назаві сына Канстанцінам» (прыметнік у форме ж.р., адз.л.).
10 У 2019 годзе выйшла кніга Джаан Роўлінг “Гары Потэр і філасофскі камень” у перакладзе на беларускую мову. Пераклад зрабіла…
Адказы: 1. Дурман. 2. Балада. 3. Бяссмертнік. 4. Экалагічная. 5. Глобус. 6. Баравікова.7. Рублеўская. 8. Мова. 9. Гістарычная. 10. Пятровіч.
2.2 Гутарка.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Такім чынам, па вертыкалі мы атрымалі прозвішча беларускай пісьменніцы – Алексіевіч.
- Як вы думаеце, пра што мы будзем гаварыць сёння на ўроку?
- Зыходзячы з назвы, мы разумеем, якой тэме прысвечаны твор… (Тэме Вялікай Айчыннай вайны, тэме жанчыны на вайне.)
3 Работа па тэме ўрока.
3.1 Слова выкладчыка.
Выкладчык рускай мовы і літаратуры. Следует отметить, что С.Алексиевич пишет на русском языке, но считает себя белорусской писательницей. Главное, что и как ты хочешь сказать. С.Алексиевич в произведениях говорит правду. Жестокую, но необходимую правду. Сама писательница говорила так: «Человеческая жизнь не бесконечна, продлить её может лишь память, которая одна только побеждает время». Эту память хранят и передают произведения писательницы.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Ніхто лепш нам не раскажа пра С.Алексіевіч, чым яна сама. Давайце паслухаем інтэрв’ю з пісьменніцай і даведаемся крыху пра яе жыццё і творчасць.
3.2 “Інтэрв’ю” са С.Алексіевіч.
— Скажыце, калі ласка, дзе і калі Вы нарадзіліся, у якой сям’і?
— Я нарадзілася ў 1948 годзе ва ўкраінскім Івана-Франкоўску, мой бацька – беларус, вайсковец-лётчык, а маці – украінка.
— Раскажыце пра час, калі Вы пераехалі на Беларусь
— Наша сям’я пераехала ў Петрыкаўскі раён Беларусі ў 1961 годзе. Бацька стаў дырэктарам Капаткевіцкай сярэдняй школы. Гэта самая глуш Палесся. Маці працавала настаўніцай.
— Ці добра Вы вучыліся ў школе?
— Выдатніцай у школе я не была, у атэстаце былі нават тройкі. А выдатна было толькі па літаратуры і гісторыі. Асаблівай сімпатыі да школы я ніколі не мела, хацела хутчэй вырвацца ў вялікі свет.
— Можно узнать, как складывалась Ваша жизнь после окончания школы?
— Я работала корреспондентом районной газеты «Припятская правда». Работала учителем немецкого языка в Мозырском районе. В 1967 году поступила на журфак БГУ. После была распределена в березовскую районную газету «Маяк коммунизма». С 1976 года работала в минских газетах и литературных журналах.
— Скажыце, калі ласка, пра што Вашы кнігі?
— Мае кнігі “У вайны не жаночае аблічча”, “Апошнія сведкі”, “Цынкавыя хлопчыкі”, “Зачараваныя смерцю”, “Чарнобыльская малітва”, “Час сэканд хэнд” утвараюць, так званую, “Хроніку вялікай Утопіі”. Яны пра XX стагоддзе. “З тысячы галасоў, кавалачкаў нашага быту і быцця, словаў і таго, што паміж словамі, я складваю не рэальнасць (рэальнасць недасягальная), а вобраз… Вобраз свайго часу. Тое, як мы яго бачым, як мы сабе ўяўляем. Я складваю вобраз сваёй краіны і людзей, якія жывуць у мой час. Я хацела б, каб мае кнігі сталі летапісам, энцыклапедыяй амаль дзясятка пакаленняў, якія я заспела і разам з якімі іду”. Я заўсёды хачу зразумець, колькі чалавека ў чалавеку. І як гэтага чалавека ў чалавеку абараніць? Чым мы можам яго абараніць?«
— Очень интересно, кто из белорусских писателей Вам наиболее близок?
— Своим учителем я считаю Алеся Адамовича. Именно он начал в Беларуси жанр, где смешивались литература и журналистика. Огромное впечатление оставили книги «Я из огненной деревни», «Блокадная книга».
— Ваши книги исследователи литературы определяют как документальную прозу, романы-свидетельства, коллективные свидетельства, эпический хор, литературную журналистику. Даете ли Вы сами какое-то жанровое определение своим произведениям?
— Я создаю историю чувств. Отражаю чувства людей, которые жили в непростое время, так как события, которые происходили в ХХвеке, забрали жизни огромного количества людей, а жизнь тех, кто не погиб, разделилась на «до» и «после».
— В 2015 году Вы были удостоены такой высокой награды как Нобелевская премия. Это первая премия всемирного масштаба, отметившая литературу Беларуси. Событие историческое. Желаем, чтобы планка вашего творчества и далее поднималась только вверх!
3.3 Гутарка.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Якія значныя падзеі XX стагоддзя, звязаныя з нашай краінай, вы можаце назваць?
Мы з вамі не былі сведкамі гэтых падзей, мы можам прачытаць інфармацыю, нейкія звесткі. Аднак не можам уявіць, што адчувалі людзі – непасрэдныя ўдзельнікі гэтых страшных падзей. Дзякуючы творчасці С.Алексіевіч у нас з’явілася магчымасць паслухаць галасы рэальных людзей, што жылі ў XX стагоддзі, якія сутыкнуліся сам-насам з бядой, прачытаць іх гісторыі і хаця б аддалена ўявіць іх пачуцці.
Выкладчык рускай мовы і літаратуры. Скажите, а нужно ли нам сочувствовать чужой беде, сопереживать, сострадать чужому горю?
Произведение “У войны не женское лицо” – это книга про войну. Следует отметить, что тема войны в литературе многопланова, но Светлана Алексиевич обратила свое внимание именно на женщину на войне, показав трагичность ситуации, когда женщина, призванная рождать жизнь, на войне вынуждена убивать. А что же еще остается делать, когда весь народ противостоит захватчикам родной земли?
– Вспомните, какие произведения из русской литературы на эту тему вы читали? (Ю.Бондарёв «Горячий снег», Б.Васильев «А зори здесь тихие», В.Астафьев «Пастух и пастушка»).
– О чем произведение Б.Васильева «А зори здесь тихие»?
Таким образом, С.Алексиевич не первая, кто обратился к теме женщины на войне, но она выбрала свою оригинальную форму.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Звернемся больш падрабязна да кнігі “У вайны не жаночае аблічча”.
У гэтай кнізе гучаць галасы жанчын, якія былі на вайне… Самай страшнай вайне стагоддзя. Па афіцыйных падліках у Чырвонай арміі служыла мільён жанчын. Аднак іх вайна засталася невядомай. Гэта і паспрабавала выправіць С.Алексіевіч, паказаўшы, як дзевятнаццацігадовыя дзяўчынкі сівеюць і атрымліваюць інфаркты, медсястра змушана перагрызаць жылы перабітай рукі салдата зубамі, першы пацалунак з каханым – пацалунак з ім забітым… Няма жаночай бялізны… Ад голаду і стрэсу – курыная слепата. А вакол – смерць, смерць і смерць… І ты мусіш забіваць. А пасля вайны саромеешся прызнацца, што была на фронце, бо ў роднай вёсцы замуж не возьмуць.
Жанчына на вайне павінна была прайсці выпрабаванні, з якімі і мужчыны часам не спраўляліся, і застацца пасля гэтага чалавекам, жанчынай, жонкай, маці.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры
— Ці цяжка вам было чытаць гэтую кнігу?
— Ці адрозніваецца гэты твор ад іншых, што мы чыталі пра вайну раней? (Тут нямя сюжэта, няма галоўных герояў і другарадных, ёсць гісторыі жанчын, у якіх яны расказваюць пра сваю вайну, у кожнай жанчыны была свая вайна і свая гісторыя.)
— Пра вайну напісана нямала, да гэтай тэмы пісьменнікі звярталіся зноў і зноў. Можа быць, ужо дастаткова? Навошта яшчэ адна кніга пра вайну? (Такая кніга патрэбна, бо яна паказвае вайну з іншага боку. Пісьменніца паказвае не важныя баявыя аперацыі, а менавіта чалавека, яго пачуцці. Гэты твор арыгінальны па сваёй форме, у ім мы слухаем галасы саміх удзельніц вайны).
Давайце паглядзім, як расказвалі жанчыны пра перажытае на вайне.
3.4 Дэманстрацыя ўрыўка з дакументальнага тэлесерыяла «У войны не женское лицо» (рэжысёр В.Дашук, 1981–1984).
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Вось такія, здавалася б, звычайныя жанчыны, паспрыялі таму, каб мы з вамі жылі на свабоднай зямлі. Давайце аддадзім даніну павагі гэтым людзям і ўшануем іх памяць хвілінай маўчання.
Хвіліна маўчання.
Выкладчык рускай мовы і літаратуры. На самой страшной войне XX века женщине пришлось стать солдатом. Она не только спасала, перевязывала раненых, но и стреляла, бомбила, подрывала мосты, ходила в разведку. Она убивала врага, обрушившегося с невиданной жестокостью на ее землю, на ее дом, на ее детей. Это была величайшая жертва, принесенная ею на алтарь Победы.
3.5 Работа навучэнцаў.
(Навучэнцам загадзя былі прапанаваны ілюстрацыі, да якіх яны павінны былі падабраць цытаты з твора. Некаторыя карысталіся рускамоўным тэкстам, некаторыя – беларускамоўным).
Група 1.
Навучэнка. Тут паказаны маладыя дзяўчаты, якія толькі-толькі трапілі на вайну.
Мы бачым у кнізе, што дзяўчаты часам самі хацелі трапіць на фронт, хацелі абараніць сваю Радзіму. Яны выразна адчуваюць, што Радзіма ў бядзе, трэба ўсё зрабіць, каб выгнаць ворага. Яны хвалююцца, але пакуль яшчэ не ведаюць, з чым сутыкнуцца на фронце.
Навучэнка. “Як гэта Гітлер захопіць Маскву? Не дазволім! Не толькі я адна… Усе дзяўчаты загарэліся жаданнем ісці на фронт. Мы думалі, што будзем адны такія… Адметныя… А прыйшлі ў ваенкамат – там столькі дзяўчат. Я вохнула! Маё сэрца затахкала, моцна так”. “Уявіць не магла, што пайду некага забіваць, проста хацелася на фронт і ўсё”.
“Адно жаданне ва ўсіх: трапіць на фронт… Страшна? Канешне, страшна… Але ўсё роўна пайшлі ў ваенкамат…”
Група 2.
Навучэнка. Мы ведаем, што часцей жанчыны на вайне былі санітаркамі, медсёстрамі. Аднак у гады вайны яны выконвалі найцяжэйшую працу. Трэба было мець сілы не толькі фізічныя, але і псіхічныя, каб круглыя суткі дапамагаць цяжкапараненым і пастаянна бачыць, як людзі паміраюць.
“Самае невыноснае для мяне былі ампутацыі… Часта такія высокія ампутацыі рабілі, што адрэжуць нагу, і я яе ледзьве трымаю, ледзьве нясу, каб пакласці ў таз. Помніцца, што яны вельмі цяжкія. Параненыя пад наркозам стогнуць ці брыдка лаюцца. Трохпавярховым рускім матам. Я заўсёды была ў крыві… Яна вішнёвая.. Чорная..”
Навучэнка. “А раны… Шырокія, глыбокія, ірваныя… Можна было звар’яцець… Кулі, аскепкі ад гранат, снарадаў у галаве, у кішках – ва ўсім целе. А разам з імі салдацкія гузікі, кавалкі гімнасцёркі, шынялёў, скураных папругаў. У аднаго салдата ўсе грудзі раскірэчаныя, сэрца відаць… Яшчэ пульсуе, але ён памірае… Раблю апошнюю перавязку і ледзьве трымаюся, каб не заплакаць. Хутчэй, думаю, скончыць і схавацца куды ў закуток, каб наплакацца…”
“А іншым разам пакліча хто-небудзь: “Сястрычка, у мяне нага баліць”. А нагі няма”.
“Я яшчэ ў гэты дзень выносіла параненых з іх зброяй. Да апошняга падпаўзла, а ў яго рука зусім перабітая. Боўтаецца на кавалачках мяса… На жылах… У крывішчы ўвесь… Яму трэба як хутчэй адрэзаць руку, каб перавязаць. Інакш ніяк. А ў мяне ні нажа, ні нажніц. Сумка на спіне боўталася, боўталася, і яны выпалі. Што рабіць? І я зубамі грызла гэтую чырвоную мякаць. Перагрызла, забінтавала… Бінтую, а паранены: “Хутчэй, сястра. Я яшчэ паваюю”. У гарачцы…”
Група 3.
Навучэнка. Война продолжалась почти четыре года, и за это время была не только смерть. Была и любовь. Женщина всегда ею останется, даже на войне, сможет полюбить, будет заботиться о том, как выглядит, не упустит момента, чтобы привести себя в порядок.
«Мы старались подогнать обмундирование строго по своей фигуре, часто его стирали, гладили. Хотелось выглядеть опрятными. Это мы делали в основном ночью, а днем нас учили ползать по-пластунски, окапываться и т.д. Предметы нашего туалета сушили только ночью, днем среди мужчин развешивать стеснялись, да и старшина ругался».
Навучэнка. «Молодые были, конечно, хотелось любить, быть любимой. Женщина не может, чтобы ее не замечали. Но любовь была как бы запрещенной, мы ее берегли-хранили как что-то святое, возвышенное».
«У нас – комбат и медсестра. Они поженились. Какая в тех условиях свадьба? Но они любили друг друга. Он шел в бой, и она рвалась. Говорила, что не простит себе, если он погибнет не на ее глазах, если она не увидит его смерть. Умирать они собирались вместе или вместе выжить. Его тяжело ранило, его отправляют в тыл, а она беременная осталась. Он ей дал письмо: «Езжай к моим родителям. Что бы со мной ни случилось, ты моя жена. И будет мой сын или моя дочь…».
Група 4.
Навучэнка. Женщина-мать на войне – это отдельная тема. Сам, кажется, вынесешь любые страдания, а как защитить беспомощного ребенка?..
«Пришла на то место, где должны быть ясли, никого там нет. Кто-то из деревенских людей подсказал, что детей увезли. Куда? Кто? Говорят, что, наверное, в город. Было с ними две воспитательницы, никакой машины не было, и они пошли пешком. Это недалеко за городом. Пятнадцать–двадцать километров. Но это же такие маленькие дети, от годика до двух… Я искала их две недели… Когда зашла в дом и мне сказали, что это именно эти ясли, эти дети, я не поверила. Они лежали, с температурой… Как мертвые. Заведующая яслями совсем молодая женщина, она стала седая. Они, оказывается, весь путь до города прошли пешком, их теряли по дороге, многие дети умирали…
Хожу между ними и не узнаю свою дочь. Заведующая меня успокаивает:
– Не отчаивайтесь, ищите. Она должна быть здесь. Я ее помню…
Я нашла Элочку по одному ботиночку… так бы я ее никогда не узнала…»
Група 5.
Навучэнцы выканалі творчае заданне – зрабілі ілюстрацыю да твора, дзе паказалі абагульнены вобраз жанчыны вайны, а таксама падабралі паняцці, што характарызуюць яе ўнутраны стан (малюнак 1).
Навучэнка. Тут адлюстравана жанчына вайны. Вобраз яе спецыяльна зроблены абстрактным. Па-першае, гэта абагульнены вобраз усіх жанчын, што ваявалі. А па-другое, знешні выгляд жанчыны, што правяла гады ў невыносных умовах, канешне, мяняўся, многія сівелі, унутраныя перажыванні адбіваліся на тварах. І вось менавіта ўнутраныя перажыванні, пачуцці ў гэтых жанчын падобныя. Прачытаўшы кнігу, мы можам уявіць, што гэтыя жанчыны адчувалі: боль, нянавісць, жах, сорам, стомленасць, злосць, адчай, крыўду, бездапаможнасць. І тое, што не дазваляла здацца: радасць, любоў, каханне, моц, прыгажосць, спачуванне.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры.
— Ці ўсе згодны з тым, што такія пачуцці магла перажыць жанчына на вайне?
— Як вы думаеце, ці сапраўды магла перажываць жанчына на вайне радасць ? Калі гэта магло адбывацца? Каханне?…
Выкладчык рускай мовы і літаратуры.
— В чем, на ваш взгляд, трагичность ситуации, когда молодая девушка попадает на войну?
— Почему произведение имеет такое название?
3.6 Выразнае чытанне на памяць верша Вольгі Лойка “Памяць нашай крывi”.
4 Падагульненне і вывады.
4.1 Слова выкладчыка.
Выкладчык беларускай мовы і літаратуры. Жанчыны не павінны ваяваць, аднак мы бачым, што і сёння ў свеце неспакойна, і мы з вамі ў тым ліку павінны ўсё зрабіць, каб не паўтарыліся лёсы тых жанчын, пра якіх мы сёння ўзгадвалі. Як мы бачым, літаратура захоўвае памяць пакаленняў, а кніга “У вайны не жаночае аблічча” ўвогуле валодае сілай дакумента.
Тэме вайны прысвечана таксама кніга С.Алексіевіч “Апошнія сведкі”, якую вы будзеце разглядаць на ўроку рускай літаратуры ў рамках тэмы «Человек и война в произведениях белорусских писателей».
4.2 Дамашняе заданне.
Стварыць буктрэйлер (невялікі відэаролік, складзены па матывах прачытанай кнігі або твора) да кнігі С.Алексіевіч “У вайны не жаночае аблічча”.
4.3 Рэфлексія.
Навучэнцам прапануецца ўскласці кветкі рознага колеру да ўяўнага Вечнага агню.
1 Мяне зацікавіла творчая постаць С.Алексіевіч, вельмі ўразіла яе кніга, збіраюся прачытаць астатнія творы пісьменніцы. (Кветкі чырвонага колеру).
2 Пазнаёмілася з творчасцю С.Алексіевіч і прачытала мастацкі твор, паколькі гэта было зададзена выкладчыкам. (Кветкі жоўтага колеру).
3 Чытаць кнігу было нецікава, творчая постаць С.Алексіевіч пакінула мяне абыякавай. (Кветкі белага колеру).
Предложить публикацию