Дзеці ў бяспецы

Чаму? Таму што звычайна інавацыйнай дзейнасцю займаюцца ва ўстановах адукацыі, дзе ёсць вучэбны працэс, каб на практыцы можна было апрабаваць, напрыклад, новыя метады выкладання вучэбных прадметаў, прымяненне інфармацыйных тэхналогій і г.д. Пра ход інавацыйнай дзейнасці ў СПЦ, дасягнутыя вынікі і перспектывы расказвае педагог-псіхолаг Смаргонскага сацыяльна-педагагічнага цэнтра кіраўнік раённага метадычнага аб’яднання педагогаў-псіхолагаў Наталля Мікалаеўна Мікеня.

Дапамога даступна кожнаму

Наталля Мікалаеўна ў 2006 годзе з адзнакай скончыла Гро­дзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы па спецыяльнасці “Педагог сацыяльны” з дадатковай спецыялізацыяй “Практычны псіхолаг”. У Смаргонскім СПЦ працуе 16-ы год, і за гэты час яе кліентамі былі дзеці з дэвіянтнымі паводзінамі, суіцыдальныя кліенты, нядобранадзейныя сем’і і многія іншыя. 

— Я не чакала, што мы калі-небудзь будзем уключаны ў эксперыментальную і інавацыйную дзейнасць, — прызнаецца педагог-псіхолаг, — аднак у мінулым навучальным годзе ўзялі ­ўдзел у эксперыментальным праекце. Яго сутнасць заключалася ў тым, каб аказаць псіхалагічную дапамогу ўсім без выключэння ўдзельнікам адукацыйнага працэсу ў любой установе адукацыі. У цяперашні час ёсць установы адукацыі (у нашым раёне такіх 6), дзе няма педагога-псіхолага. У той жа час псіхалагічная дапамога павінна быць даступнай кожнаму. Але як знайсці педагога-псіхолага на 0,5 стаўкі ў вясковую школу? Ну які псіхолаг паедзе з райцэнтра, напрыклад, у школу ў Сыраватках за 60 км ад Смаргоні? Каб выра­шыць праблему, на Смаргоншчыне была створана псіхалагічная служба. Мінулы навучальны год мы працавалі ў эксперыментальным праекце, а ў бягучым навучальным годзе эксперыментальны праект быў пераведзены ў інавацыйную дзейнасць. 

Такім чынам, Смаргонскім СПЦ у 2021—2023 гадах рэалізуецца інавацыйны праект “Укараненне мадэлі праграмна-метадычнага забеспячэння арганізацыі псіхалагічнай дапамогі ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі”. Распрацоўшчыкам і кансультантам праекта з’яўляецца Наталля Віктараўна Смірнова, загадчык кафедры псіхалогіі Акадэміі паслядыпломнай адукацыі, кандыдат псіхалагічных навук, дацэнт. У інавацыйнай дзейнасці ўдзельнічаюць усе педагогі-псіхолагі ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі Смаргонскага раёна, яны і складаюць раённую псіхалагічную службу. 

— Як арганізаваць аказанне псіхалагічнай дапамогі ўсім? — працягвае Н.М.Мікеня. — Мы ўзгаднілі з упраўленнем адукацыі свой варыянт дзейнасці псіхалагічнай службы. Я з’яўляюся каардынатарам гэтай службы, і мы па загадзе ўпраўлення адукацыі замацавалі некалькі педагогаў-псіхолагаў за тымі ўстановамі адукацыі ў нашым раёне, дзе такога спецыяліста няма. Напрыклад, наш СПЦ замацаваны за ўстановай адукацыі, дзе вучацца шмат дзяцей з прыёмных сем’яў. Улічваецца і фактар тэрыторыі. Вёска Сыраваткі, дзе працуе базавая школа і няма педагога-псіхолага, знаходзіцца непадалёк вёскі Жодзішкі, дзе ёсць сярэдняя школа і ёсць педагог-псіхолаг. Паміж вёскамі арганізаваны падвоз дзяцей, таму псіхолаг школы з Жодзішак аказвае дапамогу школе ў Сыраватках. Такім чынам мы замацавалі спецыялістаў за кожнай з 6 школ, дзе няма педагогаў-псіхолагаў. І пачалі працаваць. 

Удалы алгарытм работы

Сярэдняя школа № 3 Смаргоні замацавана за Асінаўшчызненскім яслямі-садам — пачатковай школай. Па словах Н.М.Мікені, спецыфіка 3-й гарадской школы ў тым, што тут вучацца дзеці з некалькіх вёсак Смаргонскага раёна. У школе працуюць адначасова з гарадскімі і сельскімі дзецьмі. Паколькі школа ў Асінаўшчызне пачатковая, то яе выпускнікі ­ідуць у сярэднюю школу № 3 і трапляюць да таго ж педагога-псіхолага, які з імі ўжо працаваў. Псіхолаг гарадской школы праводзіць таксама мерапрыемствы, запланаваныя ў каляндарным плане вясковай школы, за якой замацаваны. 

— Для таго каб урэгуля­ваць гэтую дзейнасць, мы пішам хадайніцтвы, — дзеліцца вопытам Наталля Мікалаеўна. — Напрыклад, я пішу хадайніцтва, што педагога-псіхолага Таццяну Аляксандраўну Калакольцаву з 3-й школы трэба накіраваць у рамках інавацыйнай дзейнасці ў Асінаўшчызну, а педагога-псіхолага Віталя Рыгоравіча Войтку з 1-й школы накіраваць у Сінькі — для правядзення дыягнастычнага даследавання па выяўленні фактараў суіцыдальнай рызыкі навучэнцаў. Такі дакумент накіроўваецца, зразумела, адразу на дзве ўстановы — гарадскую і сельскую, каб іх кіраўнікі ведалі, дзе іх супрацоўнік і чым ён займаецца, а таксама каб кіраўнік сельскай школы арганізаваў падвоз педагога-псіхолага і забяспечыў яго неабходнымі матэрыяламі для работы. Гэта ўсё прадугле­джана ў загадзе ўпраўлення адукацыі. Лічу, што мы распрацавалі ўдалы для нас алгарытм работы ў рамках інавацыйнай дзейнасці. 

Расказваючы пра сябе, Н.М.Мікеня адзначае, што яе работа мае высокі ўзровень адказнасці, бо, акрамя іншага, Наталля Мікалаеўна рыхтуе кандыдатаў ва ўсынавіцелі і прыёмныя бацькі. 

— У маёй практыцы былі выпадкі, калі я пісала адмоўнае заключэнне. Кандыдаты ўвесь час спяшаюцца, яны ўпэўнены, што гатовы ­ўзяць дзіця ў сваю сям’ю. Аднак пакуль я не вывучу сямейную сістэму, размеркаванне абавязкаў, чым жывуць усе члены сям’і, мне цяжка зра­біць праўдзівую выснову пра гатоўнасць да гэтага адказнага кроку. 

Быў выпадак, калі да мяне па дапамогу звярталіся бацькі пасля ўдачарэння пяцігадовай дзяўчынкі, якая, падросшы, у свае 15 гадоў выйшла з-пад кантролю сваіх удачарыцеляў, вяла свабодны лад жыцця. Спатрэбілася паўгода работы з бацькамі і дзяўчынкай, каб дзіця вярнулася ў сям’ю. Гэты выпадак і для мяне стаў знакавым. Здаралася, што бацькі не ведалі, дзе іх дачка, таму даводзілася яе шукаць з міліцыяй. Спатрэбілася ўрачэбная дапамога з накіраваннем дзіцяці ў стацыянар і медыкаментозным лячэннем, бо дзяўчынка пачала рэзаць рукі, не верачы ў тое, што яна камусьці патрэбна. Зараз тая дзяўчынка ўжо маладая маці. Яна выйшла замуж, нарадзіла дзіця і жыве ў кватэры, якую пакінулі ёй бацькі.

У гэтым навучальным го­дзе мы праводзілі дыягнастычную і асветніцкую работу згодна з каляндарным планам. У наступным годзе пакінем рэзерв для экстранных сітуацый, запытаў на псіхалагічную дапамогу з-за канфліктаў у класе, суіцыдальнай рызыкі і г.д., каб палеп­шыць ­якасць аказання псіхалагічнай дапамогі. Гэта прыярытэтная задача на наступны навучальны год у рамках інавацыйнай дзейнасці. Наталля Віктараўна Смірнова ўзгадніла гэты план. Думаю, што інавацыйная дзейнасць аказ­ваць псіхалагічную дапамогу ў кожнай установе адукацыі, нават калі там няма педагога-псіхолага, у будучыні перарасце ў звычайную практыку работы ўсіх айчынных устаноў адукацыі. Будзе распрацавана ­адзіная мадэль аказання псіхалагічнай дапамогі.

Справіцца з гвалтам

Другі інавацыйны праект Смаргонскага СПЦ на 2020—2023 гады — “Укараненне мадэлі ўзаемадзеяння сацыяльна-педагагічнага цэнтра і ўстановы адукацыі па забеспячэнні псіхалагічна бяспечнага адукацыйнага асяроддзя”. Кансультантамі інавацыйнай дзейнасці з’яўляюцца Наталля Віктараўна Смірнова, загадчык кафедры псіхалогіі Акадэміі паслядыпломнай адукацыі, кандыдат псіхалагічных навук, дацэнт, і Аксана Пятроўна Аўсяннікава, педагог-псіхолаг упраўлення сацыяльнай і выхаваўчай работы Акадэміі паслядыпломнай адукацыі.

— У рамках другога інавацыйнага праекта (сумеснага СПЦ і сярэдняй школы № 3 Смаргоні) працуем на прафілактыку булінгу, падтрымку навучэнцаў незалежна ад іх асобасных асаблівасцей, — гаворыць Наталля Мікалаеўна. — Мы дзейнічаем, па сутнасці, як метадычны рэсурсны цэнтр. Сярэдняя школа № 3 была выбрана для такой работы, бо дзеці там вучацца, як я гаварыла раней, розныя — гарадскія і сельскія. Таксама гэтую школу наведваюць усе дзеці нашага прытулку, бо СПЦ размешчаны побач з 3-й гарадской школай.

У краіне зараз сталі больш частымі выпадкі насілля над дзецьмі (у тым ліку і сексуальнага) з боку апекуноў, блізкіх сваякоў, сужыцеляў маці і г.д. Педагог-псіхолаг расказвае пра выпадак у раёне, калі мужчына, вызвалены з месцаў пазбаўлення волі, чуць не ўчыніў сексуальны гвалт над дзяўчынкай-падлеткам. Яго вельмі хутка затрымалі, у тым ліку дзякуючы псіхолагу, якая выкарыстоўвала ў рабоце з дзяўчынкай тэст з партрэтамі, і дзіця пазнала гвалтаўніка на карцінцы. У суседнім раёне прыёмныя бацькі выкарыстоўвалі фізічныя пакаранні ў выхаванні прыёмных дзяцей, яны асуджаны на 2 гады пазбаўлення волі. 

— Існуе магчымасць стварэння пакояў для апытання дзяцей, якія падвергліся гвалту, — расказвае Наталля Мікалаеўна Мікеня. — Я сёлета прайшла навучанне ў Акадэміі паслядыпломнай адукацыі па правядзенні такога апытання і мару стварыць такі пакой на базе нашага СПЦ. Гэта быў бы выдатны вынік працы ў праекце. Магчымасці абсталяваць пакой для апытання пакуль няма, але, можа, атрымаецца, ства­рыць сенсорны пакой для работы з дзецьмі, якія падвергліся гвалту, каб дзіця адчула сябе ў поўнай бяспецы. Упэўнена: дзеці заўсёды павінны знаходзіцца ў бяспечным асяроддзі. 

Наталля КАСТЭНКА,
Фота Галіны АНТОНАВАЙ