Гульня-віктарына “Пагавары са мной на роднай мове” для навучэнцаў пачатковых класаў

Аўтар прапануе для вучняў пачатковых класаў гульню-віктарыну, якую можна правесці напярэдадні Міжнароднага дня роднай мовы ці падчас тыдня пачатковых класаў.

Ірына АПІМАХ,
настаўнік пачатковых класаў
ДУА “Сярэдняя школа № 2 г.п. Рось”
Ваўкавыскага раёна,
Гродзенская вобласць

“Толькі праз родную мову чалавек можа стаць беларусам, бо ў ёй хімія і фізіка, гісторыя і батаніка, эканоміка і культура таго, што называецца нацыяй, народам”, – пісаў беларускі пісьменнік Янка Сіпакоў. Таму на працягу ўсяго навучальнага года ў школах нашай краіны ладзяцца розныя мерапрыемствы, якія дапамагаюць далучыць навучэнцаў да багацця беларускай мовы. Прапаную для вучняў пачатковых класаў гульню-віктарыну “Пагавары са мной на роднай мове”, якую можна правесці напярэдадні Міжнароднага дня роднай мовы ці падчас тыдня пачатковых класаў.

Мэта: фарміраванне ў дзяцей цікавасці і станоўчых адносін да беларускай мовы, жадання авалодаць ёю, разумець яе.

Задачы:

– садзейнічаць узбагачэнню мовы навучэнцаў, узбагачаць іх слоўнікавы запас, актывізаваць маўленчую дзейнасць;

– ствараць умовы для развіцця пазнавальнай і інтэлектуальнай дзейнасці навучэнцаў, іх творчых уяўленняў і здольнасцей;

– узбагачаць слоўнікавы запас навучэнцаў, актывізаваць іх маўленчую дзейнасць;

Ход мерапрыемства

Гучыць песня “Беларуская мова”(у выкананні гурта “Дразды”)

https://www.youtube.com/watch?v=20vBM6YnFLg

Вядучы. Сёння ў нашым свеце налічваецца больш за шэсць тысяч моў. На жаль, палова з іх знаходзіцца пад пагрозай знікнення. Менавіта дзеля іх захавання і быў абвешчаны Міжнародны дзень роднай мовы, які святкуецца штогод 21 лютага. Гэта свята – нагода ўсім нам яшчэ раз задумацца аб лёсе сваёй мовы, мовы, на якой размаўлялі нашы продкі. Наша беларуская мова абаронена заканадаўствам і з’яўляецца, разам з рускай, дзяржаўнай мовай краіны. Але калі мы не будзем размаўляць і чытаць па-беларуску, наша родная мова можа трапіць у спіс тых трох тысяч, гатовых знікнуць. Беларуская мова прайшла складаны і доўгі гістарычны шлях. На гэтым шляху былі і часы росквіту, і часы заняпаду. Нават былі перыяды, калі мова ледзь не знікла зусім. Але нашы прадзеды і дзяды захавалі для нас гэты цудоўны скарб. А кожны з нас мае магчымасць захаваць яго для нашчадкаў, сваіх дзяцей і ўнукаў. Тым больш, што для гэтага не трэба вялікіх грошай або вялікай фізічнай сілы. Дастаткова размаўляць на роднай мове!

Класік беларускай літаратуры Якуб Колас пакінуў усім нам такі запавет: “Трэба любіць, ведаць і шанаваць мову свайго народа і ўмець дасканала валодаць ёю”. Давайце, мае маленькія сябры, будзем разам з тымі, хто думае пра будучыню нашай роднай мовы. Для пачатку дастаткова зусім мала – проста паспрабуйце адзін дзень размаўляць па-беларуску са сваімі роднымі і сябрамі, з настаўнікамі і аднакласнікамі.

Вучні чытаюць верш паэта Ігара Пракаповіча.

Пагавары са мной на мове,
На нашай роднай, не чужой.
Адчуеш ты – у кожным слове
Душа яднаецца з душой.
І сэрца сэрцу адкрывае
Свае духоўныя сады –
Там салаўіны хор спявае,
Там смак крынічнае вады.
Там рэха продкаў прамаўляе
Малітвы светлыя здалёк,
Нібыта нас благаслаўляе
На добры шлях, на лёгкі крок.
У словах тых – надзеі нашы
І нашы мары пра жыццё.
Калі мы з мовай  –
Нас не страшыць
Ні гвалт, ні мор, ні забыццё.
Пагавары са мной на мове,
Забудзь на час пра “языкі”.
Няхай гучыць у кожным слове
І продкі нашы, і вякі!

Вядучы. Прапаную вам, хлопчыкі і дзяўчынкі, гульню-віктарыну, у ходзе якой вы зможаце ўзбагаціць свае веды, а таксама прадэманстраваць, што вам ужо вядома. Размаўляем разам па-беларуску. Размаўляем з прыветнай усмешкай, з пяшчотай на вуснах. І не саромейцеся, калі зробіце памылку. Зычу вам цудоўнага настрою, трапных адказаў!

Заданне “Словы ветлівасці”

Вядучы. Калі мы вырашылі размаўляць на роднай мове, то ў першую чаргу мы павінны ведаць ветлівыя словы. У беларускай мове ёсць шмат слоў, якія ўзнімуць настрой людзям. Успомнім іх.

Сёння цёпла, ці сцюдзёна,
Ці надвор’е – проста дрэнь,
Не зважаючы на гэта,
Усім кажыце:……… (“Добры дзень!”)

Прывітанне сябрам і дарослым,
Прывітанне – з пашанай і ўзнёсла,
Ці ў школу вы прыйшлі, ці на спатканне,
Можна ўсім тут сказаць : ……. (“Прывітанне!”)

Калі выходзіце вы з дому,
Сустрэч па заканчэнні,
Тады кажыце вы, вядома,
Усім: ……. (“Да пабачэння!”)

Сняданак, полудзень, вячэра,
З сям’ёй вы дома альбо дзесьці,
Усім прысутным без паперы
Сказаць патрэбна: …….  (“Смачна есці!”)

Камусьці ў метро на нагу наступілі,
Штурхнулі суседа, кагось зачапілі,
Вы не грубіян і не злодзей – не плачце.
Сказаць дастаткова бывае: …….  (“Прабачце”)

Цацкі ўсе даўно паснулі,
Спяць бабуля і дзядуля,
Спаць кладуцца тата, мама,
Пажадаем ім: ……. (”Дабранач!”)

Калі вам падораць кветку,
Прынясуць прысмакі,
Скажуць камплімент. На гэта
Адказаць вам трэба: …….(“Дзякуй!”)

Калі патрэбна дапамога,
Звярнуцца трэба мо да кога,
Вось вам маленькая падказка –
Заўжды кажыце: ……. (“Калі ласка!”)

Заданне “Куфэрак слоў”

Вядучы. Прапаную папрактыкавацца ў перакладзе слоў з рускай мовы на беларускую. Вы будзеце па чарзе выцягваюць з куфэрка паперку, чытаць словы і перакладаць іх.

Заданне “Словы-хітруны”

Вядучы. Растлумачце значэнне “хітрых” беларускіх слоў. Вам прапануецца чатыры варыянты адказаў. Толькі адзін з іх правільны.

Касач – спявае, плыве, расце, лятае? Касач расце. (Ирис)
Кажан – спявае, расце, плыве, лятае? Кажан лятае. (Летучая мышь)
Абібок – чалавек, звер, птушка, грыб? Абібок – чалавек. (Лодырь, лентяй)
Трускалкі – гульня, ягады, жукі, танцы? Трускалкі (дыял.) – ягады. (Клубника)
Абабак – цацка, птушка, грыб, чалавек? Абабак – грыб. (Подберёзовик)

Заданне “Смачныя словы”

Вядучы. Прапаную папрактыкавацца ў перакладзе “смачных” слоў з беларускай мовы на рускую 

“Смачныя” словы: бульба, бурак, суніцы, кавун, разынкі, агрэст, цукар, вяршкі, гарбата, журавіны, пернік, ажыны, цукерка, гарбуз, цыбуля, юшка, дурніцы, агурок, кава.

Заданне “Апрані прынцэсу”

Вядучы. Ці ведаеце вы, мае маленькія сябры, казку пра голага караля? Так сталася, што кароль апынуўся без адзення. Паспрабуем прадоўжыць казку на новы лад.

– Агледзеўся кароль, што ён голы, і давай хутчэй краўцоў і шаўцоў клікаць, сабе адзенне ладзіць. Вельмі стараліся майстры. Праз пэўны час меў кароль новыя штаны і кашулю, якія яму былі да твару. Паглядзелі на новае адзенне прынцэсы, дочкі караля, ды як заплачуць: “І мы хочам новае адзенне!” У гэтым каралеўстве ўсе пажаданні прынцэс выконваліся. Сшылі майстры такое прыгожае адзенне, што, убачыўшы ў ім прынцэс, прынцы з суседніх каралеўстваў адразу закахаліся.

А хочаце даведацца, якія пажаданні былі ў прынцэс? А хто хоча выканаць гэтыя пажаданні? Давайце зараз паспрабуем.

Дзеці атрымліваюць каляровыя алоўкі і малюнкі з прынцэсамі.  

Пажаданне 1. “Хачу ружовую сукенку!”
Пажаданне 2. “Хачу блакітную кашулю і сінюю доўгую спаднічку!”
Пажаданне 3. “Хачу чырвоную кашулю, чорную камізэльку і чорную спадніцу з чырвонымі гарохамі!”
Пажаданне 4. “А я хачу жоўтую сукеначку з белым каўнерыкам, з зялёнымі гузікамі і дзвюма круглымі кішэнямі!”

Заданне “Назвы адзенне па-беларуску”

Вядучы. У гераіні верша Анатоля Зэкава “Дзве мовы” тата размаўляе па-руску, матуля – па-беларуску, таму дзяўчынка ведае  і рускую, і беларускую мовы. А хто хоча папрактыкавацца ў перакладзе з рускай мовы на беларускую?

Анатоль Зэкаў “Дзве мовы”
Мой тата нарадзіўся ў Курску
А мама родам з-пад Гальшанаў.
Гаворыць тата мой па-руску,
На беларускай мове – мама.
Дзве мовы сэрца мне галубяць,
Хоць словы ў іх не супадаюць.
Я з татам апранаю шубу,
З матуляй – ………….. апранаю.
…………. – юбкой, ……….  
Мой тата платьем называе.
Надзену …………………..–
паненкай
Шыкоўна ў шляпе выглядаю.
Купляе татачка носки мне,
Матуля дорыць мне
………………..,
І саграе мяне ў дзень зімні
І ……… …….., і жилетка.
Бягу да таты я ў сапожках,
А ў …….. ……  лячу да мамы.
Заўжды ў сапожках цёпла ножкам,
Не сцюжна ў ………………таксама.

Пачнецца дождж – пад
……………….
Мы з мамай ідзём дахаты
І бачым: пад зонтом ад дома
Спяшаецца насустрач тата.

Гаворыць тата мой па-руску,
Ды з часам болей прыкмячаю,
Што словы з мовы беларускай
За мною тата паўтарае –
Са мной ён мову вывучае!

Адказы (для самаправеркі)

Мой тата нарадзіўся ў Курску
А мама родам з-пад Гальшанаў.
Гаворыць тата мой па-руску,
На беларускай мове – мама.
Дзве мовы сэрца мне галубяць,
Хоць словы ў іх не супадаюць.
Я з татам апранаю шубу,
З матуляй – футра апранаю.
спадніцу – юбкой, ……(сукенку)
Мой тата платьем называе.
Надзену капялюш – паненкай
Шыкоўна ў шляпе выглядаю.
Купляе татачка носки мне,
Матуля дорыць мне шкарпэткі,
І саграе мяне ў дзень зімні
І камізелька, і жилетка.
Бягу да таты я ў сапожках,
А ў боціках лячу да мамы.
Заўжды ў сапожках цёпла ножкам,
Не сцюжна ў боціках таксама.

Пачнецца дождж – пад парасонам
Мы з мамай ідзём дахаты
І бачым: пад зонтом ад дома
Спяшаецца насустрач тата.

Гаворыць тата мой па-руску,
Ды з часам болей прыкмячаю,
Што словы з мовы беларускай
За мною тата паўтарае –
Са мной ён мову вывучае!

Заданне “Партрэт”

Вядучы. Укажыце прапанаваныя часткі цела – твар, бровы, валасы, галава, вочы, вушы, вусны, грыўка, скронь, вейкі.

Заданне “Паштоўка Фразені”

Вядучы. Вам паштоўка прыйшла з краіны беларускіх фразеалагізмаў ад Фразені – знаўцы вобразных выразаў. Фразеня марыць, каб вы, хлопчыкі і дзяўчынкі, узбагачалі свой слоўнікавы запас фразеалагізмамі і правільна іх выкарыстоўвалі ў розных сітуацыях зносін. Паслухайце, калі ласка, пажаданні: “Паважаныя сябры! Жадаю, каб кожны з вас адчыніў акно ў свет, быў усюды сваім братам, ніколі не адчуваў сябе не ў сваёй талерцы, заўсёды трымаў хвост абаранкам. Хай усе вашы справы пойдуць як па масле. І тады вы заткняце за пояс кожнага, у каго вецер у галаве”. А вось і заданне: кожны устойлівы выраз утрымлівае ў сваім складзе назвы частак чалавека, дапоўніце патрэбнымі словамі.

Заданне “Сярод кветак, нібы ў раі, я душой адпачываю”

Вядучы. Прапаную ўспомніць назвы кветак па-беларуску і правільна суаднесці малюнкі кветак з вазамі. Кветкі якой расліны засталіся без вазы? Чаму?

Заданне “Зразумей мяне з паўслова”

Вядучы. Разумець адзін аднаго моўчкі – гэта талент. З паўслова – гэта старанне дакладна растлумачыць. Зараз адзін гулец апісвае прадмет па-беларуску, не называючы яго, каб партнёр здагадаўся. (Словы для тлумачэння: дзённік, кураня, пэндзлік, прас, вавёрка, маланка, настаўніца, лялька, вожык. )

Вядучы. День роднай мовы – гэта свята. Таму беларускую мову можна лічыць імянінніцай. У такіх выпадках імяніннікаў віншуюць. Давайце і мы выкажам словы-пажаданні беларускай мове. (Дзеці па чарзе выказваюць свае пажаданні).

Вядучы.

Беларуская мова!
Мілая, адзіная,
Нам, нашчадкам,
Дадзена
Любаю Радзімаю
Ад дзядоў і прадзедаў.
Хай вядзьмараць
Навальніцы,
Снегападаў касякі,
А табе вякі бруіцца –
А затым –
Яшчэ вякі!…   
                (У.Мазго)_

Вядучы. Паважаныя ўдзельнікі, хачу падзякаваць вам за сённяшнюю гульню і выказаць спадзяванне, што наша сустрэча дапамагла далучыцца да багацця беларускай мовы і лепш зразумець яе прыгажосць і мілагучнасць.

Дзеці чытаюць верш Аксаны Хацкевіч “Наша мова”.

Кажуць, мова наша брыдкая,
Б’е па вуху, рэжа слых,
А яна ляночкам выткана,
I таму мілей за ўсіх.
     А яна ў валошках вырасла,
     У рамонкавых лугах.
     Колькі вытрымала, вынесла
     На мазолістых нагах.
А яна з бусловым клёкатам
Падымалася зрання,
А яна – з сялянскім побытам
Ды з аглобляю каня.
     А яна – з расой духмянаю,
     3 белым месяцам угары,
     А яна з самім Купалам
      Магла смела гаварыць.
Не расшыта аксамітамі,
А пранізана быллём,
Саматканым мова вышыта
Непадробленым жыццём.
     Кажуць, мова наша брыдкая,
     Б’е па вуху, рэжа слых.
     Беларускай светлай ніткаю
     Мова сплецена для ўсіх.

Гучыць песня “Беларуская мова” https://www.youtube.com/watch?v=20vBM6YnFLg

Удзельнікі гульні ў падарунак атрымліваюць дзіцячыя кніжкі на беларускай мове з творамі беларускіх пісьменнікаў і паэтаў.

Поделиться ссылкой: