Конкурс эрудытаў “Слова да слова – будзе мова” (VІІІ–ІХ класы)

Распрацоўка прапануецца да Міжнароднага дня роднай мовы, які адзначаецца 21 лютага, і прадугледжвае далучэнне вучняў да скарбаў беларускай мовы – вуснай народнай творчасці (прыказак, фразеалагізмаў, загадак). Яны вучаць любіць свой край, сям’ю, Радзіму, трапна выказваць думкі, спрыяюць спасціжэнню гісторыі і традыцый народа.

Таццяна МАРЦЭВІЧ,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
Ёдкаўскай сярэдняй школы Лідскага раёна,
Гродзенская вобласць

Распрацоўка конкурсу эрудытаў “Слова да слова – будзе мова” прапануецца да Міжнароднага дня роднай мовы, які адзначаецца 21 лютага, і прадугледжвае далучэнне вучняў да скарбаў беларускай мовы – вуснай народнай творчасці (прыказак, фразеалагізмаў, загадак). Яны вучаць любіць свой край, сям’ю, Радзіму, трапна выказваць думкі, спрыяюць спасціжэнню гісторыі і традыцый народа.

Мерапрыемства паспрыяе пашырэнню сферы выкарыстання і папулярызацыі беларускай мовы, выхаванню павагі да яе.

Мэты: выклікаць жывы інтарэс да беларускіх прыказак, фразеалагізмаў і загадак, пашыраць актыўны слоўнік вучняў, абудзіць павагу да роднага слова. 

Удзельнікі: вучні VІІІ–ІХ класаў, з ліку якіх утвараюцца дзве каманды.

Абсталяванне: карткі з заданнямі, лато.

Заданні для правядзення мерапрыемства

І тур “Адшукай пару”

Суаднясіце прыказку з апушчанай лексемай з загадкай так, каб адгадка супадала з прапушчанай лексемай у прыказцы. 

Заданне для першай каманды

Адказ: 1 – Д (дарога). 2 – Г (шапка). 3 – А (сякера). 4 – В (печ). 5 – Б(зямля).

Заданне для другой каманды

Адказ: 1 – Д (мароз). 2 – А (хлеб). 3 – Г (арэх). 4 – Б (камень). 5 – В (жук).

ІІ тур “Тэст-піраміда”

Праверце свае веды па парэміялогіі беларускай мовы, адказаўшы на пытанні тэст-піраміды.

Заданне для першай каманды

Адзін з двух

Устаўце прапушчаныя словы ў прыказкі і выберыце найбольш старажытны прадукт харчавання нашых продкаў.

1. Повен гаршчок …, а без вады не зварыш.
2. Танней паранай … .

Адказ: 2 (рэпа). У варыянце 1– бульба.

Два з чатырох

У якія прыказкі неабходна ўставіць слова бяседа?

1. Без солі, без хлеба не тая … .
2. Хата без кутоў не будуецца, без прымаўкі ні …, ні гутарка не вядзецца.
3. Прасіў пан на …, а не пойдзеш – сілай павалаку.
4. На цёмнага мужыка прэ злыдняў … .

Адказ: 1, 2. У варыянтах 3, 4 – талака.

Тры з шасці

Устаўце ў прыказкі назвы страў і выберыце толькі густыя стравы з круп (кашы).

1. За тры вярсты ходзіць … хлябаць.
2. … сама сябе хваліць.
3. … не голад.
4. Відаць, што … гатавала: уся спадніца ў рошчыне.
5. Усе харашы, як крупкі ў … .
6. Будзе табе і рыбка і … .

Адказ: 2 (грэцкая каша), 3 (бабовая каша), 5 (кулеш). У варыянце 1 – кісель, 4 – бліны, 6 – юшка.

Чатыры з васьмі

У якія прыказкі замест шматкроп’я неабходна ўставіць назвы прафесій і заняткаў?

1. … клешчы трымае, каб рук не папёк.
2. Столькі праўды, як у … грошай.
3. … боты салам намазаў, а скурку з’еў.
4. … у дзіравых ботах ходзіць.
5. Усякі … свой крой мае.
6. Не каса косіць, а … .
7. Пакуль пірагі не спякліся, … не заві.
8. Не …, калі вецер у павеці гуляе.

Адказ: 1 (каваль), 4 (шавец), 5 (кравец), 6 (касец). У варыянце 2– жабрак, 3– франт, 7 – госці, 8 – гаспадар.

Пяць з дзесяці

У якія прыказкі замест шматкроп’я неабходна ўставіць лексему розум?

1. За … не гневаюцца.
2. Чалавека паважаюць не за гады, а за … .
3. Сіла … уступае.
4. Чалавек без …, што птушка без крылаў.
5. Калі ёсць …, то і шчасце знойдзецца.
6. Слова да слова – будзе … .
7. Што галава – то і … .
8. Ад … галава не баліць.
9. Сын мой, а … у яго свой.
10. …, як у зайца хвост.

Адказ: 2, 3, 5, 7, 9. У варыянце 1– праўда, 4 – веды, 8 – навука, 10 – памяць.

Заданне для другой каманды

Адзін з двух

Устаўце ў прыказкі назвы адзення і выберыце тую вопратку,  якую нашы продкі  засцілалі вывернутай часткай на дзяжу, а затым садзілі на яе маладую ў час вяселля.

1. У … у лазні не мыюцца.
2. Свая … бліжэй да цела.

Адказ: 1 (кажух). 2– кашуля.

Два з чатырох

Устаўце прапушчаныя словы ў прыказкі і выберыце рытуальную ежу беларусаў.

1. Як … тлуста, то і ў жываце не пуста.
2. Такое …, як у зайца пер’е.
3.… дзетак збірае, а квас разганяе.
4. Чужая … не вечна.

Адказ: 3 (куцця), 4 (яечня). 1– капуста, 2– сала.

Тры з шасці

У якія прыказкі неабходна ўставіць назвы сельскагаспадарчых пабудоў?

1. Звараць і дзеці, калі ёсць у … .
2. Лішні грош у … муляе.
3. За словам у … не палезе.
4. Як у … не малоціцца, дык у хаце калоціцца.
5. З’еў бы тлуста, ды ў … пуста.
6. У … многа, ды чужога.

Адказ: 1 (клець), 4 (гумно), 6 (свіран). 2, 3, 5 – кішэня.

Чатыры з васьмі

У якія прыказкі замест шматкроп’я неабходна ўставіць назвы роднасці і сваяцтва?

1. Родную … нікім не заменіш.
2. … навучаць, як жыць на свеце.
3. Падсадзі на печ дзядулю – цябе … падсадзяць.
4. Як добрая …, то добрая і нявестка.
5. Якое дрэва, такі і клін, які …, такі і сын.
6. Чым … стражэй, тым яна даражэй.
7. У … і страха цячэ і печ не пячэ.
8. … два разы траціць.

Адказ: 1 (маці), 3 (унукі), 4 (свякроў), 5 (бацька). 2 – людзі, 6 – кабета, 7 – гультай, 8 – скупы.

Пяць з дзесяці

У якія прыказкі замест шматкроп’я неабходна ўставіць лексему слова?

1. Благому грамацею і залатое … не дапаможа.
2. Без … і з лаўкі не зваліцца.
3. … не пірог: не выкінеш за парог.
4. На ўсё трэба мець … .
5. … даражэй за золата.
6. Яго … не мякіна.
7. … у мяшку не схаваеш.
8. … міма не ляціць.
9. Конь вырвецца – дагоніш, а … вырвецца – не зловіш.
10. … да мудрасці ступенька.

Адказ: 3, 5,6, 8, 9. 1– пяро, 2 – прыказка, 4 – вока, 7 – шыла, 10 – азбука.

ІІІ тур “Фразеалагічнае лато”

Каманды атрымоўваюць поле з фразеалагізмамі, у якіх прапушчаны словы, і разрэзаныя карткі-малюнкі. Неабходна суаднесці прапушчаныя словы ў фразеалагізмах з выявамі, закрыўшы імі гульнёвае поле. Назваць фразеалагізмы, якія атрымаліся. Растлумачыць значэнне фразеалагізмаў.

Лато для першай каманды

Адказ: вароты пірагамі падпёрты; мяняць гаршкі на гліну; шашкі ў мяшкі; надзець сабе хамут на шыю; як бот з левай нагі; як з рэшата; сесці не ў свае сані; наскочыла каса на камень; пад усе бочкі шпунт; стрыгчы пад свой грабянец; наступаць на граблі; як апошняе ў печ кінуўшы; як лапцем па цымбалах; біць у званы; падабраць ключык; за пусты мех.

Лато для другой каманды

Адказ: салаўі спяваюць у жываце; куры будуць смяяцца; воўк у лесе здох;  кошкі на душы скрабуць; куды Макар цялят не ганяў; як мыш на крупы; гол як сакол; як жаба гразі; як сабака блох; паказаць дзе ракі зімуюць; паказаць як барсук дзяцей гладзіць; мурашкі па скуры бегаюць; дзяліць скуру незабітага мядзведзя; на зайцаў скок; камар носа не падточыць; журавель у небе.

Падводзяцца вынікі мерапрыемства.

Спіс выкарыстанай літаратуры

1 Лепешаў, І.Я. Слоўнік фразеалагізмаў беларускай мовы: у 2 т. / І.Я. Лепешаў. – Мінск : Беларус. энцыкл. імя Петруся Броўкі, 2008. – 2 т. 
2 Маляўка, М.А. Сядзіба, або Хата з матчынай душою / М.А. Маляўка Мінск : Юнацтва, 2002. – 138 с.
3 Рапановіч, Я.Н. Беларускія прыказкі, прымаўкі і загадкі / Я.Н. Рапановіч. – Мінск : Вышэйшая школа, 1974.

Поделиться ссылкой: