Прыметнік як часціна мовы. Стымулюючы занятак па беларускай мове ў 7-м класе для падрыхтоўкі да алімпіяды

Прыметнік як часціна мовы. Стымулюючы занятак па беларускай мове ў 7-м класе для падрыхтоўкі да алімпіяды.

Аксана ВАНЧУК,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
ДУА “Гімназія № 1 г. Дзятлава”,
Гродзенская вобласць

Мэты:

– узнавіць веды вучняў пра прыметнік як самастойную часціну мовы;
– адпрацаваць навыкі вызначэння марфалагічных катэгорый;
– паказаць ролю прыметнікаў у тэксце;
– пашырыць уяўленні пра семантыку прыметніка, граматычныя сувязі паміж прыметнікам і назоўнікам;
– вучыць ужываць прыметнікі ў маўленні;
– развіваць вуснае і пісьмовае маўленне;
– выхоўваць любоў да роднай мовы.

Ход занятку

1 Арганізацыйны момант

– Паслухайце, калі ласка, прытчу.

Сустрэў падарожнік рабочых, якія апрацоўвалі каменне, і спытаў па чарзе ў кожнага, што ён робіць.
– Ды вось цягаю і абчэсваю гэтае каменне, – з незадаволенасцю адказаў першы.
– Сумленна зарабляю свой кавалак хлеба, – стрымана паведаміў другі.
А трэці горда і задаволена сказаў:
– Будую храм.

Давайце і мы пабудуем свой храм – храм навукі.

2 Праца з эпіграфам

– Прачытайце верш П.Панчанкі.

Ільняная і жытнёвая. Сялянская.
Баравая ў казачнай красе.
Старажытная. Ты самая славянская.
Светлая, як травы ў расе.
Вобразная, вольная, пявучая,
Мова беларуская мова!

– Пры дапамозе якіх слоў паэт ахарактарызаваў мову? Назавіце іх. Якая часціна мовы выкарыстана паэтам?

3 Абвяшчэнне тэмы і вызначэнне мэты 

– Тэма нашага сённяшняга занятку – “Прыметнік як часціна мовы”.

– Давайце вызначым мэты:

– узнавіць…
– удасканаліць…
– сістэматызаваць…
– выхаваць…

4 Узнаўленне ведаў

– Прапаную вам узнавіць веды пра прыметнік як самастойную часціну мовы. Запоўніце кластар.

5 Замацаванне ведаў па тэме “Разрады прыметнікаў”

Заданне. Размяркуйце прыметнікі ў тры слупкі.

Шырокі, сярэбраны медаль, ласіны, трохметровы слуп, горкі, Васілёва, ліпеньскі дзень, любімы, Сашына, дваццатае стагоддзе, духмяны, бацькаў, ластаўчына, зялёны, пясчаная выспа, лясная сцежка, гарачы.

Разрады

– Адкажыце, калі ласка, на пытанне: ці заўсёды прыметнік адносіцца да аднаго і таго ж разраду? Правільны адказ вы зможаце даць, калі папрацуеце з наступнымі словазлучэннямі:

залаты пярсцёнак – залаты гай (жоўты)
каменны дом – каменнае сэрца
лімонны сок – лімонныя пальчаткі
малінавае варэнне – малінавы звон
мірны перыяд – мірны чалавек
мядзведжы бярлог – мядзведжае футра – мядзведжая паходка
сабаліная нара – сабаліная шапка – сабаліныя бровы
арліная дзюба – арліны позірк
быкаўскі твор (твор Быкава) (прынал.) – быкаўскі стыль (такі, як у Быкава) (адн.)
кіслая ягада (як.) – кіслая соль (хімічнае рэчыва)
жывая рыба (як.) – жывая вага (вага жывой рыбы) (адн.)

Выснова: Адносныя прыметнікі могуць набываць якасныя значэнні пры пераносным ужыванні, прыналежныя – значэнне якасных.

Цікава ведаць!

Бярлог (м.р.) – берлагу – бярлога
Русский язык – логовище – бел.яз – логава

6 Творчае заданне

Паслухайце верш Т.Мушынскай “Якія бываюць словы”

Цёплыя словы – сонца і хата.
Лепшыя словы – мама і тата.
Смачныя словы – хлеб і суніцы,
Росныя словы – кветкі, крыніца.
Чулыя словы – сын, калыханка,
Ясныя словы – лета і ранак.
Мудрыя словы – жыта і поле,
Светлыя словы – вецер і воля.
Даўнія словы – водгулле, род.
Гордыя словы – звон і народ.

– У чым асаблівасць гэтага верша? (Ён складаецца з назоўнікаў і прыметнікаў.)

– Якую ролю выконваюць прыметнікі ў мове? (Апісальную, выдзяляльную, ацэначную).

– Дзякуючы гэтым функцыям, у якасці якога мастацкага сродку выкарыстоўваюць паэты і пісьменнікі прыметнікі? (Эпітэта.)

– Эпітэт – гэта…

Заданне. Дапоўніце кожны радок верша сваімі назоўнікамі.

– Якую сінтаксічную функцыю выконваюць прыметнікі?

Заданне. Запішыце сказы, падкрэсліце прыметнікі.

Сінявата-белы, сыпкі снег ляжыць усюды. (Азначэнне)
Снег усюды белы, сыпкі. (Выказнік)
Я – беларус, і я шчаслівы, што маці мову мне дала. (Выказнік)

7 Фізкультхвілінка

– Я называю прыметнікі, а вы жэстамі і мімікай паспрабуйце паказаць: шырокі, вузкі, нізкі, высокі, радасны, сумны.

– Што вы можаце сказаць пра гэтыя прыметнікі? (антонімы).

– Перавядзіце позірк у акно. Які сёння дзень? (Радасны, сонечны, цёплы, марозны.)

– А якая атмасфера пануе сёння на занятках? (Шчырая, добразычлівая, радасная, натхнёная.)

– Што вы можаце сказаць пра гэтыя прыметнікі? (Сінонімы.)

– Нагадайце, калі ласка, што такое сінонімы.

– Для чаго ў мове выкарыстоўваюцца сінонімы?

Заданне. Падбярыце сінонімы да прыметнікаў (можна выкарыстаць “Слоўнік сінонімаў”).

Зялёны – ізумрудны, смарагдавы, малахітавы, салатавы, палыновы, травяністы;
чырвоны – пунсовы, барвовы, ірдзяны;
белы – малочны, снежны;
сіні – фіялкавы, васільковы, валошкавы, цёмна-блакітны, блакітны, нябесны.

Заданне. Дапішыце прыметнік, каб атрымаўся колер і яго адценне.

8 Прыём “Расфарбуйце фразеалагізмы”

Заданне. Дапоўніце фразеалагізмы прыметнікамі, якія абазначаюць колер, дайце ім тлумачэнне.

Шыта … ніткамі –    шыта белымі ніткамі (усё зразумела);
… кроў –                   блакітная кроў (высакароднае паходжанне);
у …. целе –               у чорным целе (жорсткія адносіны да каго-небудзь);
пусціць …. пеўня –  пусціць чырвонага пеўня (падпаліць);
у … святле –             у ружовым святле (не заўважаць праблем);
… вуліца –                зялёная вуліца (адсутнасць перашкод);
… птушка –              блакітная птушка (мара, шчасце);
… рукі –                    залатыя рукі (умелы);
у … свет як у капейку – у белы свет як у капейку (страляць, не мецячыся).

9 Праца з тэкстам

Заданне. Прачытайце. Дакажыце, што перад намі тэкст. Устаўце прыметнікі. Прыдумайце працяг. Запішыце некалькі прыказак са словамі мова, слова.

… … мова! Яна жыве ў …размовах, …казках, …загадках, … прыказках. Не давалі ёй месца ў … палацах – яна ішла пад …. стрэхі і гучала ў …. полі, у лесе.
Паклонімся ж нізка, да самай зямлі, свайму народу, які збярог адзін з …. скарбаў сваіх. Перадаў яго нам у надзеі, што мы перададзім яго сваім … дзецям і …унукам.
Сёння наша мова адна з самых ….. Але, на жаль, ……

10 Прыём “Перакладчык”

Цётка (Алаіза Пашкевіч) – славутая беларуская паэтэса, чыя творчасць звязана з падзеямі 1905–1907 гадоў ХХ стагоддзя. Аўтар першых беларускіх чытанак для дзетак-беларусаў. У 1912 годзе яна напісала публіцыстычны артыкул “Шануйце роднае слова”. Як вы лічыце, што азначае гэты жанр? (Ставіцца пытанне ці ўзнімаецца праблема, наконт якой вядзецца разважанне.)

Заданне па групах

1-я група. Зрабіце пераклад з беларускай мовы на рускую.

Роднае слова!
З малых дзён чуем мы цябе з матчыных вуснаў. Ты нам тлумачыш усе дзівы свету, якія дзіцячае вока бачыць навокал сябе першы раз. І табе выказваем мы свой дзіцячы жаль, крыўду, жаданне, радасць…
Што можа быць даражэй сэрцу чалавека, як пачуць цябе, роднае слова, у чужой краіне? Здаецца, быццам з далёкай чужыны пераносіш ты нас у родны край – родную вёску, дзе мы ўзрасталі, дзе гора і радасць першы раз спазналі.
Чаму ж, роднае слова, гэтак часта забываюць цябе людзі?

2-я група. Зрабіце пераклад з рускай мовы на беларускую.

Родное слово!
С первых дней слышим мы тебя из уст матери. Ты объясняешь нам все чудеса света, которые детский взор видит вокруг себя в первый раз. И тебе мы высказываем свои детские обиды, сожаление, желание, радость…
Что может быть дороже сердцу человека, как услышать тебя, родное слово, в чужом краю. Кажется, словно с далекой стороны переносишь ты нас в родной край – родную деревню, где мы росли, где горе и радость в первый раз познали.
Почему же, родное слово, так часто забывают тебя люди?

3-я група. Ці страціла выказванне пра мову Алаізы Пашкевіч (Цёткі) сваю актуальнасць сёння? Аргументуйце.

11 Падвядзенне вынікаў

– Звернемся да мэт і адкажам, што ўдалося здзейсніць нам падчас заняткаў:

– узнавіць…
– удасканаліць…
– сістэматызаваць…
– выхаваць…

– Што было цікавым і карысным?
– Што неабходна рабіць, каб наша мова гучала?
– Што залежыць ад нас з вамі?

Поделиться ссылкой: