Мэта: пашырыць культурны і літаратурны кругагляд вучняў; развіваць пазнавальную актыўнасць; выхоўваць цікавасць да краязнаўчага матэрыялу, любоў да роднага краю.
Таццяна ТРОЦКАЯ,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
ДУА “Арэхаўская сярэдняя школа імя Ю.В.Смірнова
Аршанскага раёна”,
Віцебская вобласць
Мэта: пашырыць культурны і літаратурны кругагляд вучняў; развіваць пазнавальную актыўнасць; выхоўваць цікавасць да краязнаўчага матэрыялу, любоў да роднага краю.
Абсталяванне: мультыборд, прэзентацыя з заданнямі, табліцы падвядзення вынікаў (для журы).
Умовы правядзення: у гульні ўдзельнічае тры каманды па 5–6 чалавек. Гульня складаецца з сямі тэм, па пяць пытанняў у кожнай. Пытанні ў тэме размешчаны ад больш лёгкага да больш складанага. Пры правільным адказе налічваецца колькасць балаў, роўная кошту пытання.
Ход гульні
I Арганізацыйны пачатак
Каманды займаюць месцы. Вядучы прадстаўляе ўдзельнікаў і членаў журы, тлумачыць правілы гульні.
II Асноўная частка
Правядзенне гульні.
Тэма I. Тапаніміка
10 – Пералічыце назвы вёсак раёна, якія пераклікаюцца з назвамі звяроў і птушак. (Туравічы, Зайцава, Барсукі, Зубрэвічы, Арлоўшчына.)
20 – Назавіце населеныя пункты Аршаншчыны, якія захавалі ў сваіх назвах уласныя імёны або прозвішчы ўладальнікаў. (Юрцава, Ларынаўка, Якаўлевічы, Антонаўка.)
30 – Многія назвы паселішчаў нашага раёна ўтварыліся ад назваў раслін. Назавіце іх. (Сасноўка, Арэхаўск, Ліпкі.)
40 – Які горад раёна пасля вайны хацелі перайменаваць у Адроўск або Заслонаўск? (Барань.)
50 – Уладзімір Караткевіч пра гэту незвычайную назву вёскі пісаў так:
А я ў народ мой заўсёды веру,
І для яго, як вопытны кормшчык,
Адкрыю найлепшую ў свеце …
(Вёску…, што пад Оршай).
Пра якую вёску ідзе гаворка? (Амерыка, сёння вёска Краснапольцы.)
Тэма II. Геральдыка
10 – Срэбраныя крылы на гэтым гербе з’яўляюцца эмблемай Ваенна-паветраных сілаў і супрацьпаветранай абароны Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь. (Герб Балбасава.)
20 – Кавалерыйскі крыж на гэтым гербе сімвалізуе мужнасць, гераізм, адвагу. А паўмесяц – вядомы сімвал Багародзіцы, які шырока выкарыстоўваецца ў хрысціянскай традыцыі. (Герб Оршы.)
30 – Тры залатыя арэхі, намаляваныя на гэтым гербе, нагадваюць, што калісьці паселішча ўзнікла ў мясцінах, багатых на арэхі. (Герб Арэхаўска.)
40 – Паляўнічы ражок, адлюстраваны на гэтым гербе, часта сустракаецца ў беларускай геральдыцы. Ён з’яўляецца сімвалам таго, што населеным пунктам раней валодаў род Радзівілаў. (Герб Барані.)
50 – У аснову гэтага герба ляглі звесткі пра тое, што толькі ў гэтай мясцовасці сустракаліся чорныя зайцы. (Герб Копысі.)
Тэма III. Архітэктура
10 – Каталіцкая навучальная ўстанова ў Оршы, якая дзейнічала ў 1612-1820 гадах. З 2014 года ў галоўным будынку, упрыгожаным вежай з гадзіннікам, месціцца дзіцячая бібліятэка, мастацкая галерэя і выставачная зала. (Аршанскі езуіцкі калегіум.)
20 – Руіны замка, змураванага з буйной цэглы і невялікіх камянёў, знаходзяцца на паўночна-заходняй ускраіне вёскі Смальяны, на правым беразе ракі Дзярноўкі. Замак пабудаваны ў першай чвэрці XVII стагоддзя князем С.Сангушкам-Ковельскім. (Замак “Белы Ковель”.)
30 – Па архітэктурным стылі будынак адносіцца да позняга класіцызму, пабудаваны з дрэва. Царква ўзведзена ў 1838 годзе на месцы храма, які, паводле падання, у 1812 годзе наведваў Міхаіл Кутузаў. Рэстаўрыравана ў 1990-х гадах, знаходзіцца ў Арэхаўску. (Свята—Траецкая царква.)
40 – Помнік прамысловай архітэктуры Беларусі пачатку XX стагоддзя. Знаходзіцца ў Оршы на штучным канале, які злучае раку Аршыца з Дняпром. Пабудаваны ў комплексе з арачным мастом з чырвонай цэглы. (Вадзяны млын, у наш час – этнаграфічны музей “Млын”.)
50 – Копыскі замак у XIV–XVIII стагоддзях з’яўляўся ваенна—адміністрацыйным цэнтрам старажытнага горада. Размяшчаўся на левым беразе Дняпра, на месцы старога дзядзінца. Захавалася гарадзішча, круглаватае ў плане (каля 0,5 га), якое мела ўваход з усходняга боку. (Замчышча “Пятроўскі вал”.)
Тэма IV. Вядомыя пісьменнікі
10 – Кніга гэтага ўраджэнца Оршы «Зямля пад белымі крыламі» стала візітнай карткай Беларусі. (Уладзімір Караткевіч.)
20 – Беларускі паэт і празаік, перакладчык і нарысіст, нарадзіўся ў вёсцы Зубрэвічы Аршанскага раёна. З’явай у беларускай паэзіі стала кніга пісьменніка “Веча славянскіх балад”. (Янка Сіпакоў.)
30 – Ураджэнец Барані, аўтар кніг баек, вершаў, апавяданняў. Сярод іх – “Байкі”, “3 вецярком”, “Дакладныя прыкметы”, “Гарачая прыпарка”, “Дзе гэта вуліца?”. (Уладзімір Корбан.)
40 – Пісьменніца, нарадзілася і жыве ў Оршы. Аўтар кнігі “Буквар Аршанскі». (Галіна Трафімава.)
50 – Пісьменнік, вядомы сваімі творамі пра марскія шляхі і паходы, пра жыццё і подзвігі палярнікаў. Прымаў удзел у выратаванні чалюскінцаў. Нарадзіўся ў Оршы. (Аляксандр Міронаў.)
Тэма V. Янка Купала і Ляўкі
10 – У якія гады жыў і працаваў на дачы ў Ляўках Янка Купала? (У 1935-1941гадах .)
20 – Якія вершы паэта ўвайшлі ў “Ляўкоўскі цыкл”? (“Сонцу”, “Алеся”, “Лён”, “Госці”, “Хлопчык і лётчык”.)
30 – Што прыносілі на акно дачы паэта жыхары Ляўкоў? (Кветкі.)
40 – Як называецца помнік Янку Купалу ў Ляўках? Хто яго аўтар? (“Восень паэта”; скульптар А.Анікейчык.)
50 – Для чаго выкарыстоўваецца мультымедыйнае акно музея ў Ляўках? (Каб убачыць самога Янку Купалу, які ідзе па двары.)
Тэма VI. Уладзімір Караткевіч і Орша
10 – Якому гораду прысвечаны наступныя радкі Уладзіміра Караткевіча? З якога яны верша?
Яна не блішчыць красою,
А ў сэрца навек запала
З паркам сваім змарнелым,
З сваёй Кабыляцкай гарой,
З лянівай сястрой Аршыцай,
Што летам бруіцца памалу…
(Верш прысвечаны Оршы; верш “Орша”.)
20 – Па словах Уладзіміра Караткевіча, нідзе яму “так добра не пісалася, як у Оршы”. Назавіце твор пісьменніка, першы варыянт якога быў напісаны на родным падворку. (Аповесць “Дзікае паляванне караля Стаха”.)
30 – Як цяпер называецца гэта вуліца ў Оршы?
У горадзе без тралейбусаў,
Над імклівай нямоўчнай ракой,
На вуліцы Касманаўтаў – хата маці маёй,
На вуліцы Касманаўтаў, дзе ўлетку бубняць чмялі,
На самай мне любай вуліцы з усіх, што ёсць на зямлі…
(Вуліца Уладзіміра Караткевіча.)
40 – У чым унікальнасць музея Уладзіміра Караткевіча ў Оршы? (Музей знаходзіцца ў былым будынку гарадской радзільні, у якой нарадзіўся будучы пісьменнік.)
50 – Напярэдадні 90-гадовага юбілею Уладзіміра Караткевіча ў Оршы з’явіўся мурал, намаляваны на фасадзе пяціпавярховага дома, што побач з бацькоўскай хатай пісьменніка. Што на ім адлюстравана? (Партрэт класіка, фрагмент рукапісу верша “Орша” і малюнкі пісьменніка.)
Тэма VII. Аршанскі калейдаскоп
10 – Дзе быў выдадзены першы на Беларусі “Буквар”, і хто яго выдаў? (У Оршы; Спірыдон Собаль.)
20 – Дзе адбылася адна з буйнейшых бітваў у Еўропе ў першай палове XVI стагоддзя, у якой перамагло войска Вялікага Княства Літоўскага пад кіраўніцтвам гетмана Канстанціна Астрожскага? (Каля вёскі Крапіўна.)
30 – Дзе знаходзіцца першая ў Беларусі электрастанцыя, пабудаваная паводле плана ГОЭЛРО, на якую ў 1935 годзе Янка Купала разам з групай беларускіх пісьменнікаў ездзіў у творчую камандзіроўку? (Арэхаўск.)
40 – Вёска, дзе на невялікай прасторы знаходзяцца чатыры помнікі дойлідства і магіла Тамаша Зана, аднаго са стваральнікаў таварыства філаматаў. (Смальяны.)
50 – У якой вёсцы знаходзіцца палац Любаміравых, які адлюстраваны на карціне Напалеона Орды? (Юрцава.)
ІІІ Заключная частка
Падвядзенне вынікаў гульні. Узнагароджванне пераможцаў.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1 Жуковский, В.В. Оршеведение / В.В.Жуковский. – Орша, 2009. – 195 с.
2 Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць. [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://pridvinie.vlib.by/index.php/arshanski-rajon – Дата доступу: 20.01.2024.
3 Шынкевіч, А.М. Аршанская даўніна / А.М.Шынкевіч. – Мн. : Полымя, 1992. – 143 с.